Bông Hồng Cài Áo

 

Thích Nhất Hạnh

--- o0o ---

 

Ư niệm về mẹ thường không thể tách rời ư niệm về t́nh thương. Mà t́nh thương là một chất liệu ngọt ngào, êm dịu và cố nhiên là ngon lành. Con trẻ thiếu t́nh thương th́ không lớn lên được. Người lớn thiếu t́nh thương th́ cũng không "lớn" lên được. Cằn cỗi, héo ṃn.

Ngày mẹ tôi mất, tôi viết trong nhật kư: Tai nạn lớn nhất đă xảy ra cho tôi rồi! Lớn đến mấy mà mất mẹ th́ cũng như không lớn, cũng cảm thấy bơ vơ, lạc lơng, cũng không hơn ǵ trẻ mồ côi. Những bài hát, bài thơ ca tụng t́nh mẹ bài nào cũng dễ, cũng hay. Người viết dù không có tài ba, cũng có rung cảm chân thành; người hát ca, trừ là kẻ không có mẹ ngay từ thuở chưa có ư niệm, ai cũng cảm động khi nghe nói đến t́nh mẹ.

Những bài hát ca ngợi t́nh mẹ đâu cũng có, thời nào cũng có. Bài thơ mất mẹ mà tôi thích nhất, từ hồi nhỏ, là một bài thơ rất giản dị. Mẹ đang c̣n sống, nhưng mỗi khi đọc bài thơ ấy th́ sợ sệt, lo âu.... sợ sệt lo âu một cái ǵ c̣n xa, chưa đến, nhưng chưa chắc chắn phải đến:

 

 

Năm xưa tôi c̣n nhỏ

Mẹ tôi đă qua đời!

Lần đầu tiên tôi hiểu

Thân phận trẻ mồ côi.

Quanh tôi ai cũng khóc

Im lặng tôi sầu thôi

Để ḍng nước mắt chảy

Là bớt khổ đi rồi...

Hoàng hôn phủ trên mộ

Chuông chùa nhẹ rơi rơi

Tôi thấy tôi mất mẹ

Mất cả một bầu trời

 

Một bầu trời thương yêu dịu ngọt, lâu quá ḿnh đă bơi lội trong đó, sung sướng mà không hay, để hôm nay bừng tỉnh th́ thấy đă mất rồi.

Người nhà quê Việt Nam không ưa cách nói cao kỳ. Nói rằng bà mẹ già là kho tàng của yêu thương, của hạnh phúc th́ cũng đă là cao kỳ rồi. Nói mẹ già là một thứ chuối, một thứ xôi, một thứ đường ngọt dịu, người dân quê đă diễn tả được t́nh mẹ một cách vừa giản dị vừa đúng mức:

Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nếp một, như đường mía lau.

 

Ngon biết bao! Những lúc miệng vừa đắng vừa nhạt sau một cơn sốt, những lúc như thế th́ không có món ăn ǵ có thể gợi được khẩu vị của ta. Chỉ khi nào mẹ đến, kéo chăn đắp lên ngực cho ta, đặt bàn tay (Bàn tay? hay là tơ trời đâu la miên?) trên trán nóng ta và than thở "khổ chưa, con tôi", ta mới cảm thấy đầy đủ, ấm áp, thấm nhuần chất ngọt của t́nh mẹ, ngọt thơm như chuối ba hương, dịu như xôi nếp một, và đậm đà lịm cả cổ họng như đường mía lau. T́nh mẹ th́ trường cửu, bất tuyệt; như chuối ba hương, đường mía lau, xôi nếp một ấy không bao giờ cùng tận.

 

Công cha như núi Thái sơn, nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra. Nước trong nguồn chảy ra th́ bất tuyệt. T́nh mẹ là gốc của mọi t́nh cảm yêu thương. Mẹ là giáo sư dạy về yêu thương, một phân khoa quan trọng nhất trong trường đại học cuộc đời. Không có mẹ, tôi sẽ không biết thương yêu. Nhờ mẹ mà tôi được biết t́nh nhân loại, t́nh chúng sinh; nhờ mẹ mà tôi biết được thế nào là t́nh nhân loại, t́nh chúng sinh; nhờ mẹ mà tôi có được chút ư niệm về đức từ bi. V́ mẹ là gốc của t́nh thương, nên ư niệm mẹ lấn trùm ư thương yêu của tôn giáo vốn dạy về t́nh thương.

 

Đạo Phật có đức Quan Thế Âm, tôn sùng dưới h́nh thức mẹ. Em bé vừa mở miệng khóc th́ mẹ đă chạy tới bên nôi. Mẹ hiện ra như một thiên thần dịu hiền làm tiêu tan khổ đau lo âu. Đạo Chúa có đức Mẹ, thánh nữ đồng trinh Maria. Trong tín ngưỡng b́nh dân Việt có thánh mẫu Liễu Hạnh, cũng dưới h́nh thức mẹ. Bởi v́ chỉ cần nghe đến danh từ Mẹ, ta đă thấy ḷng tràn ngập yêu thương rồi. Mà từ yêu thương tín ngưỡng và hành động th́ không xa chi mấy bước.

Tây phương không có ngày Vu Lan nhưng cũng có Ngày Mẹ (Mother's Day) mồng mười tháng năm. Tôi nhà quê không biết cái tục ấy. Có một ngày tôi đi với Thầy Thiên Ân tới nhà sách ở khu Ginza ở Đông Kinh, nửa đường gặp mấy người sinh viên Nhật, bạn của thầy Thiên Ân. Có một cô sinh viên hỏi nhỏ Thầy Thiên Ân một câu, rồi lấy ở trong sắc ra một bông hoa cẩm chướng màu trắng cài vào khuy áo tràng của tôi. Tôi lạ lùng, bỡ ngỡ, không biết cô làm ǵ, nhưng không dám hỏi, cố giữ vẻ tự nhiên, nghĩ rằng có một tục lệ chi đó. Sau khi họ nói chuyện xong, chúng tôi vào nhà sách, thầy Thiên Ân mới giảng cho tôi biết đó là Ngày Mẹ, theo tục Tây phương. Nếu anh c̣n mẹ, anh sẽ được cài một bông hoa màu hồng trên áo, và anh sẽ tự hào được c̣n mẹ. C̣n nếu anh mất mẹ, anh sẽ được cài trên áo một bông hoa trắng.

Tôi nh́n lại bông hoa trắng trên áo mà bỗng thấy tủi thân. Tôi cũng mồ côi như bất cứ một đứa trẻ vô phúc khốn nạn nào; chúng tôi không có được cái tự hào được cài trên áo một bông hoa màu hồng. Người được hoa trắng sẽ thấy xót xa, nhớ thương không quên mẹ, dù người đă khuất. Người được hoa hồng sẽ thấy sung sướng nhớ rằng ḿnh c̣n mẹ, và sẽ cố gắng để làm vui ḷng mẹ, kẻo một mai người khuất núi có khóc than cũng không c̣n kịp nữa. Tôi thấy cái tục cài hoa đó đẹp và nghĩ rằng ḿnh có thể bắt chước áp dụng trong ngày báo hiếu Vu Lan.

Mẹ là một ḍng suối, một kho tàng vô tận, vậy mà lắm lúc ta không biết, để lăng phí một cách oan uổng.

Mẹ là một món quà lớn nhất mà cuộc đời tặng cho ta, những kẻ đă và đang có mẹ. Đừng có đợi đến khi mẹ chết rồi mới nói: "trời ơi, tôi sống bên mẹ suốt mấy mươi năm trời mà chưa có lúc nào nh́n kỹ được mặt mẹ!". Lúc nào cũng chỉ nh́n thoáng qua. Trao đổi vài câu ngắn ngủi. Xin tiền ăn quà. Đ̣i hỏi mọi chuyện. Ôm mẹ mà ngủ cho ấm. Giận dỗi. Hờn lẫy. Gây bao nhiêu chuyện rắc rối cho mẹ phải lo lắng, ốm ṃn, thức khuya dậy sớm v́ con. Chết sớm cũng v́ con. Để mẹ phải suốt đời bếp núc, vá may, giặt rửa, dọn dẹp. Và để ḿnh bận rộn suốt đời lên xuống ra vào lợi danh. Mẹ không có th́ giờ nh́n kỹ con. Và con không có th́ giờ nh́n kỹ mẹ. Để khi mẹ mất ḿnh có cảm nghĩ: "Thật như là ḿnh chưa bao giờ có ư thức rằng ḿnh có mẹ!"

Chiều nay khi đi học về, hoặc khi đi làm việc ở sở về, em hăy vào pḥng mẹ với một nụ cười thật trầm lặng và thật bền. Em sẽ ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi em sẽ nh́n mẹ thật lâu, thật kỹ để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ đang c̣n sống và đang ngồi bên em. Cầm tay mẹ, em sẽ hỏi một câu ngắn làm mẹ chú ư. Em hỏi: "Mẹ ơi, mẹ có biết không?" Mẹ sẽ hơi ngạc nhiên và sẽ hỏi em, vừa hỏi vừa cười "Biết ǵ?" Vẫn nh́n vào mắt mẹ, vẫn giữ nụ cười trầm lặng và bền, em sẽ nói: "Mẹ có biết là con thương mẹ không?" Câu hỏi sẽ không cần được trả lời. Cho dù người lớn ba bốn mươi tuổi người cũng có thể hỏi một câu như thế, bởi v́ người là con của mẹ. Mẹ và em sẽ sung sướng, sẽ sống trong t́nh thương bất diệt. Mẹ và em sẽ đều trở thành bất diệt và ngày mai, mẹ mất, em sẽ không hối hận, đau ḷng.

 

Ngày Vu Lan ta nghe giảng và đọc sách nói về ngài Mục Kiền Liên và về sự hiếu đễ. Công cha, nghĩa mẹ. Bổn phận làm con. Ta lạy Phật cầu cho mẹ sống lâu. Hoặc lạy mười phương Tăng chú nguyện cho mẹ được tiêu diêu nơi cực lạc, nếu mẹ đă mất. Con mà không có hiếu là con bỏ đi. Nhưng hiếu th́ cũng do t́nh thương mà có; không có t́nh thương hiếu chỉ là giả tạo, khô khan, vụng về, cố gắng mệt nhọc. Mà có t́nh thương là có đủ rồi. Cần chi nói đến bổn phận. Thương mẹ, như vậy là đủ. Mà thương mẹ không phải là một bổn phận.

Thương mẹ là một cái ǵ rất tự nhiên. Như khát th́ uống nước. Con th́ phải có mẹ, phải thương mẹ. Chữ phải đây không phải là luân lư, là bổn phận. Phải đây là lư đương nhiên. Con th́ đương nhiên thương mẹ, cũng như khát th́ đương nhiên t́m nước uống. Mẹ thương con, nên con thương mẹ, con cần mẹ, mẹ cần con. Nếu mẹ không cần con, con không cần mẹ, th́ đó không phải là mẹ là con. Đó là lạm dụng danh từ mẹ con.

 

Ngày xưa thầy giáo hỏi rằng: "Con mà thương mẹ th́ phải làm thế nào?" Tôi trả lời: "Vâng lời, cố gắng, giúp đỡ, phụng dưỡng lúc mẹ về già và thờ phụng khi mẹ khuất núi". Bây giờ th́ tôi biết rằng: Con thương mẹ th́ không phải "làm thế nào" ǵ hết. Cứ thương mẹ, thế là đủ lắm rồi, đủ hết rồi, cần chi phải hỏi "làm thế nào" nữa!

 

 

Thương mẹ không phải là một vấn đề luân lư đạo đức. Anh mà nghĩ rằng tôi viết bài này để khuyên anh về luân lư đạo đức là anh lầm. Thương mẹ là một vấn đề hưởng thụ. Mẹ như suối ngọt, như đường mía lau, như xôi nếp một. Anh không hưởng thụ th́ uổng cho anh. Chị không hưởng thụ th́ thiệt hại cho chị. Tôi chỉ cảnh cáo cho anh chị biết mà thôi. Để mai này anh chị đừng có than thở rằng: Đời ta không c̣n ǵ cả. Một món quà như mẹ mà c̣n không vừa ư th́ họa chăng có làm Ngọc hoàng Thượng đế mới vừa ư, mới bằng ḷng, mới sung sướng. Nhưng tôi biết Ngọc hoàng không sung sướng đâu, bởi Ngọc hoàng là đấng tự sinh, không bao giờ có diễm phúc có được một bà mẹ.

Thương mẹ không phải là một vấn đề luân lư đạo đức. Anh mà nghĩ rằng tôi viết bài này để khuyên anh về luân lư đạo đức là anh lầm. Thương mẹ là một vấn đề hưởng thụ. Mẹ như suối ngọt, như đường mía lau, như xôi nếp một. Anh không hưởng thụ th́ uổng cho anh. Chị không hưởng thụ th́ thiệt hại cho chị. Tôi chỉ cảnh cáo cho anh chị biết mà thôi. Để mai này anh chị đừng có than thở rằng: Đời ta không c̣n ǵ cả. Một món quà như mẹ mà c̣n không vừa ư th́ họa chăng có làm Ngọc hoàng Thượng đế mới vừa ư, mới bằng ḷng, mới sung sướng. Nhưng tôi biết Ngọc hoàng không sung sướng đâu, bởi Ngọc hoàng là đấng tự sinh, không bao giờ có diễm phúc có được một bà mẹ.

Ở trên đời, có nhiều khi ta phải chọn lựa. Mà không có sự chọn lựa nào mà không khổ đau. Anh không thể bắt cá hai tay. Chỉ khổ là v́ muốn làm người nên anh phải khổ đau. Tôi không hối hận v́ bỏ mẹ đi tu nhưng tôi tiếc và thương cho tôi vô phúc thiệt tḥi nên không được hưởng thụ tất cả kho tàng quí báu đó. Mỗi buổi chiều lạy Phật, tôi cầu nguyện cho mẹ. Nhưng tôi không được ăn chuối ba hương, xôi nếp một và đường mía lau.

Anh cũng đừng tưởng tôi khuyên anh: "Không nên đuổi theo sự nghiệp mà chỉ nên ở nhà với mẹ!". Tôi đă nói là tôi không khuyên răn ǵ hết -- tôi không giảng luân lư đạo đức -- rồi mà! Tôi chỉ nhắc anh: "Mẹ là chuối, là xôi, là đường, là mật, là ngọt ngào, là t́nh thương". Để chị đừng quên, để em đừng quên. Quên là một lỗi lớn: Cũng không phải là lỗi nữa, mà là một sự thiệt tḥi. Mà tôi không muốn anh chị thiệt tḥi, khờ dại mà bị thiệt tḥi. Tôi xin cài vào túi áo anh một bông hoa hồng: để anh sung sướng, thế thôi.

Nếu có khuyên, th́ tôi sẽ khuyên anh, như thế này. Chiều nay, khi đi học hoặc đi làm về, anh hăy vào pḥng mẹ với một nụ cười thật trầm lặng và bền. Anh sẽ ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi anh sẽ nh́n mẹ thật lâu, thật kỹ, để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ đang sống và đang ngồi bên anh. Cầm tay mẹ, anh sẽ hỏi một câu ngắn làm mẹ chú ư. Anh hỏi: "Mẹ ơi, mẹ có biết không?" Mẹ sẽ hơi ngạc nhiên và sẽ nh́n anh, vừa cười vừa hỏi: "Biết ǵ?" Vẫn nh́n vào mắt mẹ, giữ nụ cười trầm lặng và bền, anh sẽ hỏi tiếp: "Mẹ có biết là con thương mẹ không?" Câu hỏi sẽ không cần được trả lời. Cho dù anh lớn ba bốn mươi tuổi, chị lớn ba bốn mươi tuổi, th́ anh cũng hỏi một câu ấy. Bởi v́ anh, bởi v́ chị, bởi v́ em là con của mẹ. Mẹ và anh sẽ sung sướng, sẽ sống trong t́nh thương bất diệt. Và ngày mai mất mẹ, anh sẽ không hối hận, đau ḷng, tiếc rằng anh không có mẹ.

Ở trên đời, có nhiều khi ta phải chọn lựa. Mà không có sự chọn lựa nào mà không khổ đau. Anh không thể bắt cá hai tay. Chỉ khổ là v́ muốn làm người nên anh phải khổ đau. Tôi không hối hận v́ bỏ mẹ đi tu nhưng tôi tiếc và thương cho tôi vô phúc thiệt tḥi nên không được hưởng thụ tất cả kho tàng quí báu đó. Mỗi buổi chiều lạy Phật, tôi cầu nguyện cho mẹ. Nhưng tôi không được ăn chuối ba hương, xôi nếp một và đường mía lau.

Anh cũng đừng tưởng tôi khuyên anh: "Không nên đuổi theo sự nghiệp mà chỉ nên ở nhà với mẹ!". Tôi đă nói là tôi không khuyên răn ǵ hết -- tôi không giảng luân lư đạo đức -- rồi mà! Tôi chỉ nhắc anh: "Mẹ là chuối, là xôi, là đường, là mật, là ngọt ngào, là t́nh thương". Để chị đừng quên, để em đừng quên. Quên là một lỗi lớn: Cũng không phải là lỗi nữa, mà là một sự thiệt tḥi. Mà tôi không muốn anh chị thiệt tḥi, khờ dại mà bị thiệt tḥi. Tôi xin cài vào túi áo anh một bông hoa hồng: để anh sung sướng, thế thôi.

Nếu có khuyên, th́ tôi sẽ khuyên anh, như thế này. Chiều nay, khi đi học hoặc đi làm về, anh hăy vào pḥng mẹ với một nụ cười thật trầm lặng và bền. Anh sẽ ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi anh sẽ nh́n mẹ thật lâu, thật kỹ, để trông thấy mẹ và để biết rằng mẹ đang sống và đang ngồi bên anh. Cầm tay mẹ, anh sẽ hỏi một câu ngắn làm mẹ chú ư. Anh hỏi: "Mẹ ơi, mẹ có biết không?" Mẹ sẽ hơi ngạc nhiên và sẽ nh́n anh, vừa cười vừa hỏi: "Biết ǵ?" Vẫn nh́n vào mắt mẹ, giữ nụ cười trầm lặng và bền, anh sẽ hỏi tiếp: "Mẹ có biết là con thương mẹ không?" Câu hỏi sẽ không cần được trả lời. Cho dù anh lớn ba bốn mươi tuổi, chị lớn ba bốn mươi tuổi, th́ anh cũng hỏi một câu ấy. Bởi v́ anh, bởi v́ chị, bởi v́ em là con của mẹ. Mẹ và anh sẽ sung sướng, sẽ sống trong t́nh thương bất diệt. Và ngày mai mất mẹ, anh sẽ không hối hận, đau ḷng, tiếc rằng anh không có mẹ.

Đó là điệp khúc tôi muốn ca hát cho anh nghe hôm nay. Và anh hăy ca, chị hăy ca cho cuộc đời đừng ch́m trong vô tâm, quên lăng. Đóa hoa mầu hồng tôi cài trên áo anh rồi đó. Anh hăy sung sướng đi.

Nhất Hạnh (1962