Bông Hồng
Cài Áo
Thích Nhất Hạnh
--- o0o ---
Ư
niệm về mẹ thường không thể tách rời ư
niệm về t́nh thương. Mà t́nh thương là
một chất liệu ngọt ngào, êm dịu và cố nhiên
là ngon lành. Con trẻ thiếu t́nh thương th́ không
lớn lên được. Người lớn thiếu t́nh
thương th́ cũng không "lớn" lên
được. Cằn cỗi, héo ṃn.
Ngày mẹ tôi mất, tôi viết trong nhật kư:
Tai nạn lớn nhất đă xảy ra cho tôi rồi!
Lớn đến mấy mà mất mẹ th́ cũng như
không lớn, cũng cảm thấy bơ vơ, lạc
lơng, cũng không hơn ǵ trẻ mồ côi. Những bài hát,
bài thơ ca tụng t́nh mẹ bài nào cũng dễ, cũng
hay. Người viết dù không có tài ba, cũng có rung
cảm chân thành; người hát ca, trừ là kẻ không có
mẹ ngay từ thuở chưa có ư niệm, ai cũng
cảm động khi nghe nói đến t́nh mẹ.
Những bài hát ca ngợi t́nh mẹ đâu cũng
có, thời nào cũng có. Bài thơ mất mẹ mà tôi thích
nhất, từ hồi nhỏ, là một bài thơ rất
giản dị. Mẹ đang c̣n sống, nhưng mỗi
khi đọc bài thơ ấy th́ sợ sệt, lo âu....
sợ sệt lo âu một cái ǵ c̣n xa, chưa đến,
nhưng chưa chắc chắn phải đến:
Năm xưa tôi c̣n nhỏ
Mẹ tôi đă qua đời!
Lần đầu tiên tôi
hiểu
Thân phận trẻ mồ côi.
Quanh tôi ai cũng khóc
Im lặng tôi sầu thôi
Để ḍng nước mắt
chảy
Là bớt khổ đi
rồi...
Hoàng hôn phủ trên mộ
Chuông chùa nhẹ rơi rơi
Tôi thấy tôi mất mẹ
Mất cả một bầu
trời
Một bầu trời thương yêu dịu
ngọt, lâu quá ḿnh đă bơi lội trong đó, sung
sướng mà không hay, để hôm nay bừng tỉnh th́
thấy đă mất rồi.
Người nhà quê Việt Nam không ưa cách nói cao
kỳ. Nói rằng bà mẹ già là kho tàng của yêu
thương, của hạnh phúc th́ cũng đă là cao
kỳ rồi. Nói mẹ già là một thứ chuối,
một thứ xôi, một thứ đường ngọt
dịu, người dân quê đă diễn tả
được t́nh mẹ một cách vừa giản dị
vừa đúng mức:
Mẹ già như chuối ba
hương
Như xôi nếp một, như
đường mía lau.
Ngon biết bao! Những lúc miệng vừa
đắng vừa nhạt sau một cơn sốt,
những lúc như thế th́ không có món ăn ǵ có thể
gợi được khẩu vị của ta. Chỉ khi
nào mẹ đến, kéo chăn đắp lên ngực cho
ta, đặt bàn tay (Bàn tay? hay là tơ trời đâu la
miên?) trên trán nóng ta và than thở "khổ chưa, con
tôi", ta mới cảm thấy đầy đủ,
ấm áp, thấm nhuần chất ngọt của t́nh
mẹ, ngọt thơm như chuối ba hương,
dịu như xôi nếp một, và đậm đà lịm
cả cổ họng như đường mía lau. T́nh
mẹ th́ trường cửu, bất tuyệt; như
chuối ba hương, đường mía lau, xôi nếp một
ấy không bao giờ cùng tận.
Công cha như núi Thái sơn, nghĩa mẹ như
nước trong nguồn chảy ra. Nước trong
nguồn chảy ra th́ bất tuyệt. T́nh mẹ là gốc
của mọi t́nh cảm yêu thương. Mẹ là giáo
sư dạy về yêu thương, một phân khoa quan
trọng nhất trong trường đại học
cuộc đời. Không có mẹ, tôi sẽ không biết
thương yêu. Nhờ mẹ mà tôi được biết
t́nh nhân loại, t́nh chúng sinh; nhờ mẹ mà tôi biết
được thế nào là t́nh nhân loại, t́nh chúng sinh;
nhờ mẹ mà tôi có được chút ư niệm về
đức từ bi. V́ mẹ là gốc của t́nh
thương, nên ư niệm mẹ lấn trùm ư thương
yêu của tôn giáo vốn dạy về t́nh thương.
Đạo Phật có đức Quan Thế Âm, tôn sùng
dưới h́nh thức mẹ. Em bé vừa mở miệng
khóc th́ mẹ đă chạy tới bên nôi. Mẹ hiện ra
như một thiên thần dịu hiền làm tiêu tan khổ
đau lo âu. Đạo Chúa có đức Mẹ, thánh nữ
đồng trinh Maria. Trong tín ngưỡng b́nh dân Việt có
thánh mẫu Liễu Hạnh, cũng dưới h́nh
thức mẹ. Bởi v́ chỉ cần nghe đến danh
từ Mẹ, ta đă thấy ḷng tràn ngập yêu
thương rồi. Mà từ yêu thương tín
ngưỡng và hành động th́ không xa chi mấy
bước.
Tây phương không có ngày Vu Lan nhưng cũng có
Ngày Mẹ (Mother's Day) mồng mười tháng năm. Tôi nhà
quê không biết cái tục ấy. Có một ngày tôi đi
với Thầy Thiên Ân tới nhà sách ở khu Ginza ở Đông
Kinh, nửa đường gặp mấy người sinh
viên Nhật, bạn của thầy Thiên Ân. Có một cô sinh
viên hỏi nhỏ Thầy Thiên Ân một câu, rồi lấy
ở trong sắc ra một bông hoa cẩm chướng màu
trắng cài vào khuy áo tràng của tôi. Tôi lạ lùng, bỡ
ngỡ, không biết cô làm ǵ, nhưng không dám hỏi, cố
giữ vẻ tự nhiên, nghĩ rằng có một tục
lệ chi đó. Sau khi họ nói chuyện xong, chúng tôi vào nhà
sách, thầy Thiên Ân mới giảng cho tôi biết đó là
Ngày Mẹ, theo tục Tây phương. Nếu anh c̣n mẹ,
anh sẽ được cài một bông hoa màu hồng trên
áo, và anh sẽ tự hào được c̣n mẹ. C̣n
nếu anh mất mẹ, anh sẽ được cài trên áo
một bông hoa trắng.
Tôi nh́n lại bông hoa trắng trên áo mà bỗng
thấy tủi thân. Tôi cũng mồ côi như bất
cứ một đứa trẻ vô phúc khốn nạn nào;
chúng tôi không có được cái tự hào được
cài trên áo một bông hoa màu hồng. Người
được hoa trắng sẽ thấy xót xa, nhớ
thương không quên mẹ, dù người đă khuất.
Người được hoa hồng sẽ thấy sung
sướng nhớ rằng ḿnh c̣n mẹ, và sẽ cố gắng
để làm vui ḷng mẹ, kẻo một mai người
khuất núi có khóc than cũng không c̣n kịp nữa. Tôi
thấy cái tục cài hoa đó đẹp và nghĩ rằng
ḿnh có thể bắt chước áp dụng trong ngày báo
hiếu Vu Lan.
Mẹ là một ḍng suối, một kho tàng vô
tận, vậy mà lắm lúc ta không biết, để lăng
phí một cách oan uổng.
Mẹ là một món quà lớn nhất mà cuộc
đời tặng cho ta, những kẻ đă và đang có
mẹ. Đừng có đợi đến khi mẹ chết
rồi mới nói: "trời ơi, tôi sống bên mẹ
suốt mấy mươi năm trời mà chưa có lúc nào
nh́n kỹ được mặt mẹ!". Lúc nào cũng
chỉ nh́n thoáng qua. Trao đổi vài câu ngắn ngủi.
Xin tiền ăn quà. Đ̣i hỏi mọi chuyện. Ôm mẹ
mà ngủ cho ấm. Giận dỗi. Hờn lẫy. Gây bao
nhiêu chuyện rắc rối cho mẹ phải lo lắng,
ốm ṃn, thức khuya dậy sớm v́ con. Chết sớm
cũng v́ con. Để mẹ phải suốt đời
bếp núc, vá may, giặt rửa, dọn dẹp. Và
để ḿnh bận rộn suốt đời lên
xuống ra vào lợi danh. Mẹ không có th́ giờ nh́n
kỹ con. Và con không có th́ giờ nh́n kỹ mẹ. Để
khi mẹ mất ḿnh có cảm nghĩ: "Thật như
là ḿnh chưa bao giờ có ư thức rằng ḿnh có
mẹ!"
Chiều nay khi đi học về, hoặc khi
đi làm việc ở sở về, em hăy vào pḥng mẹ
với một nụ cười thật trầm lặng
và thật bền. Em sẽ ngồi xuống bên mẹ.
Sẽ bắt mẹ dừng kim chỉ, mà đừng nói
năng chi. Rồi em sẽ nh́n mẹ thật lâu, thật
kỹ để trông thấy mẹ và để biết rằng
mẹ đang c̣n sống và đang ngồi bên em. Cầm tay
mẹ, em sẽ hỏi một câu ngắn làm mẹ chú ư. Em
hỏi: "Mẹ ơi, mẹ có biết không?" Mẹ
sẽ hơi ngạc nhiên và sẽ hỏi em, vừa
hỏi vừa cười "Biết ǵ?" Vẫn nh́n
vào mắt mẹ, vẫn giữ nụ cười trầm
lặng và bền, em sẽ nói: "Mẹ có biết là con
thương mẹ không?" Câu hỏi sẽ không cần
được trả lời. Cho dù người lớn ba
bốn mươi tuổi người cũng có thể
hỏi một câu như thế, bởi v́ người là
con của mẹ. Mẹ và em sẽ sung sướng, sẽ
sống trong t́nh thương bất diệt. Mẹ và em
sẽ đều trở thành bất diệt và ngày mai,
mẹ mất, em sẽ không hối hận, đau ḷng.
Ngày Vu Lan ta nghe giảng và đọc sách nói
về ngài Mục Kiền Liên và về sự hiếu
đễ. Công cha, nghĩa mẹ. Bổn phận làm con. Ta
lạy Phật cầu cho mẹ sống lâu. Hoặc
lạy mười phương Tăng chú nguyện cho
mẹ được tiêu diêu nơi cực lạc, nếu
mẹ đă mất. Con mà không có hiếu là con bỏ đi.
Nhưng hiếu th́ cũng do t́nh thương mà có; không có
t́nh thương hiếu chỉ là giả tạo, khô khan,
vụng về, cố gắng mệt nhọc. Mà có t́nh thương
là có đủ rồi. Cần chi nói đến bổn
phận. Thương mẹ, như vậy là đủ. Mà
thương mẹ không phải là một bổn phận.
Thương mẹ là một cái ǵ rất tự
nhiên. Như khát th́ uống nước. Con th́ phải có
mẹ, phải thương mẹ. Chữ phải đây
không phải là luân lư, là bổn phận. Phải đây là lư
đương nhiên. Con th́ đương nhiên thương
mẹ, cũng như khát th́ đương nhiên t́m
nước uống. Mẹ thương con, nên con
thương mẹ, con cần mẹ, mẹ cần con.
Nếu mẹ không cần con, con không cần mẹ, th́
đó không phải là mẹ là con. Đó là lạm dụng danh
từ mẹ con.
Ngày xưa thầy giáo hỏi rằng: "Con mà
thương mẹ th́ phải làm thế nào?" Tôi trả
lời: "Vâng lời, cố gắng, giúp đỡ,
phụng dưỡng lúc mẹ về già và thờ phụng
khi mẹ khuất núi". Bây giờ th́ tôi biết
rằng: Con thương mẹ th́ không phải "làm
thế nào" ǵ hết. Cứ thương mẹ, thế
là đủ lắm rồi, đủ hết rồi,
cần chi phải hỏi "làm thế nào" nữa!
Thương mẹ không phải là một vấn
đề luân lư đạo đức. Anh mà nghĩ
rằng tôi viết bài này để khuyên anh về luân lư
đạo đức là anh lầm. Thương mẹ là một
vấn đề hưởng thụ. Mẹ như
suối ngọt, như đường mía lau, như xôi
nếp một. Anh không hưởng thụ th́ uổng cho
anh. Chị không hưởng thụ th́ thiệt hại cho
chị. Tôi chỉ cảnh cáo cho anh chị biết mà thôi.
Để mai này anh chị đừng có than thở rằng:
Đời ta không c̣n ǵ cả. Một món quà như mẹ mà c̣n
không vừa ư th́ họa chăng có làm Ngọc hoàng
Thượng đế mới vừa ư, mới bằng
ḷng, mới sung sướng. Nhưng tôi biết Ngọc
hoàng không sung sướng đâu, bởi Ngọc hoàng là
đấng tự sinh, không bao giờ có diễm phúc có
được một bà mẹ.
Thương mẹ không phải là một vấn
đề luân lư đạo đức. Anh mà nghĩ
rằng tôi viết bài này để khuyên anh về luân lư
đạo đức là anh lầm. Thương mẹ là
một vấn đề hưởng thụ. Mẹ như
suối ngọt, như đường mía lau, như xôi
nếp một. Anh không hưởng thụ th́ uổng cho
anh. Chị không hưởng thụ th́ thiệt hại cho
chị. Tôi chỉ cảnh cáo cho anh chị biết mà thôi.
Để mai này anh chị đừng có than thở rằng:
Đời ta không c̣n ǵ cả. Một món quà như mẹ mà c̣n
không vừa ư th́ họa chăng có làm Ngọc hoàng
Thượng đế mới vừa ư, mới bằng
ḷng, mới sung sướng. Nhưng tôi biết Ngọc
hoàng không sung sướng đâu, bởi Ngọc hoàng là
đấng tự sinh, không bao giờ có diễm phúc có
được một bà mẹ.
Ở trên đời, có nhiều khi ta phải
chọn lựa. Mà không có sự chọn lựa nào mà không
khổ đau. Anh không thể bắt cá hai tay. Chỉ
khổ là v́ muốn làm người nên anh phải khổ
đau. Tôi không hối hận v́ bỏ mẹ đi tu
nhưng tôi tiếc và thương cho tôi vô phúc thiệt tḥi
nên không được hưởng thụ tất cả
kho tàng quí báu đó. Mỗi buổi chiều lạy
Phật, tôi cầu nguyện cho mẹ. Nhưng tôi không
được ăn chuối ba hương, xôi nếp
một và đường mía lau.
Anh cũng đừng tưởng tôi khuyên anh:
"Không nên đuổi theo sự nghiệp mà chỉ nên
ở nhà với mẹ!". Tôi đă nói là tôi không khuyên
răn ǵ hết -- tôi không giảng luân lư đạo
đức -- rồi mà! Tôi chỉ nhắc anh: "Mẹ là
chuối, là xôi, là đường, là mật, là ngọt
ngào, là t́nh thương". Để chị đừng quên,
để em đừng quên. Quên là một lỗi lớn:
Cũng không phải là lỗi nữa, mà là một sự
thiệt tḥi. Mà tôi không muốn anh chị thiệt tḥi,
khờ dại mà bị thiệt tḥi. Tôi xin cài vào túi áo anh
một bông hoa hồng: để anh sung sướng,
thế thôi.
Nếu có khuyên, th́ tôi sẽ khuyên anh, như
thế này. Chiều nay, khi đi học hoặc đi làm
về, anh hăy vào pḥng mẹ với một nụ
cười thật trầm lặng và bền. Anh sẽ
ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim
chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi anh sẽ nh́n
mẹ thật lâu, thật kỹ, để trông thấy
mẹ và để biết rằng mẹ đang sống
và đang ngồi bên anh. Cầm tay mẹ, anh sẽ hỏi
một câu ngắn làm mẹ chú ư. Anh hỏi: "Mẹ
ơi, mẹ có biết không?" Mẹ sẽ hơi
ngạc nhiên và sẽ nh́n anh, vừa cười vừa
hỏi: "Biết ǵ?" Vẫn nh́n vào mắt mẹ,
giữ nụ cười trầm lặng và bền, anh
sẽ hỏi tiếp: "Mẹ có biết là con thương
mẹ không?" Câu hỏi sẽ không cần
được trả lời. Cho dù anh lớn ba bốn
mươi tuổi, chị lớn ba bốn mươi
tuổi, th́ anh cũng hỏi một câu ấy. Bởi v́
anh, bởi v́ chị, bởi v́ em là con của mẹ.
Mẹ và anh sẽ sung sướng, sẽ sống trong t́nh
thương bất diệt. Và ngày mai mất mẹ, anh
sẽ không hối hận, đau ḷng, tiếc rằng anh
không có mẹ.
Ở trên đời, có nhiều khi ta phải
chọn lựa. Mà không có sự chọn lựa nào mà không
khổ đau. Anh không thể bắt cá hai tay. Chỉ
khổ là v́ muốn làm người nên anh phải khổ
đau. Tôi không hối hận v́ bỏ mẹ đi tu
nhưng tôi tiếc và thương cho tôi vô phúc thiệt tḥi
nên không được hưởng thụ tất cả
kho tàng quí báu đó. Mỗi buổi chiều lạy
Phật, tôi cầu nguyện cho mẹ. Nhưng tôi không
được ăn chuối ba hương, xôi nếp
một và đường mía lau.
Anh cũng đừng tưởng tôi khuyên anh:
"Không nên đuổi theo sự nghiệp mà chỉ nên
ở nhà với mẹ!". Tôi đă nói là tôi không khuyên
răn ǵ hết -- tôi không giảng luân lư đạo
đức -- rồi mà! Tôi chỉ nhắc anh: "Mẹ là
chuối, là xôi, là đường, là mật, là ngọt
ngào, là t́nh thương". Để chị đừng quên,
để em đừng quên. Quên là một lỗi lớn:
Cũng không phải là lỗi nữa, mà là một sự
thiệt tḥi. Mà tôi không muốn anh chị thiệt tḥi,
khờ dại mà bị thiệt tḥi. Tôi xin cài vào túi áo anh
một bông hoa hồng: để anh sung sướng,
thế thôi.
Nếu có khuyên, th́ tôi sẽ khuyên anh, như
thế này. Chiều nay, khi đi học hoặc đi làm
về, anh hăy vào pḥng mẹ với một nụ
cười thật trầm lặng và bền. Anh sẽ
ngồi xuống bên mẹ. Sẽ bắt mẹ dừng kim
chỉ, mà đừng nói năng chi. Rồi anh sẽ nh́n
mẹ thật lâu, thật kỹ, để trông thấy
mẹ và để biết rằng mẹ đang sống
và đang ngồi bên anh. Cầm tay mẹ, anh sẽ hỏi
một câu ngắn làm mẹ chú ư. Anh hỏi: "Mẹ
ơi, mẹ có biết không?" Mẹ sẽ hơi
ngạc nhiên và sẽ nh́n anh, vừa cười vừa
hỏi: "Biết ǵ?" Vẫn nh́n vào mắt mẹ,
giữ nụ cười trầm lặng và bền, anh
sẽ hỏi tiếp: "Mẹ có biết là con
thương mẹ không?" Câu hỏi sẽ không cần
được trả lời. Cho dù anh lớn ba bốn
mươi tuổi, chị lớn ba bốn mươi
tuổi, th́ anh cũng hỏi một câu ấy. Bởi v́
anh, bởi v́ chị, bởi v́ em là con của mẹ.
Mẹ và anh sẽ sung sướng, sẽ sống trong t́nh
thương bất diệt. Và ngày mai mất mẹ, anh
sẽ không hối hận, đau ḷng, tiếc rằng anh
không có mẹ.
Đó là điệp khúc tôi
muốn ca hát cho anh nghe hôm nay. Và anh hăy ca, chị hăy ca cho
cuộc đời đừng ch́m trong vô tâm, quên lăng. Đóa hoa
mầu hồng tôi cài trên áo anh rồi đó. Anh hăy sung
sướng đi.
Nhất Hạnh (1962