Câu
chuyện ḍng sông
Chương ba
Cồ Đàm
Trong thành
Thất La, mọi trẻ con đều biết đến
đức Phật Đại Giác và mọi nhà sẵn sàng
đồ cúng dường sử dụng, để
đổ vào b́nh bát của những đồ đệ
Ngài lặng lẽ đi khất thực. Gần thành
phố có chỗ ưa thích của đức Cồ Đàm,
rừng Lộc Uyển mà thương gia giàu có tên Cấp
Cô Độc, một cư sĩ đă tận tuỵ cúng
dường Ngài. Hai bạn trẻ khổ hạnh, khi
đi t́m chỗ ở của đức Cồ Đàm
đă được chỉ đến vùng này; và khi họ
đến Thất La lặng lẽ khất thực
trước cửa nhà đầu tiên, thức ăn
liền được dâng cúng. Họ chia nhau thực
phẩm, Tất Đạt hỏi người đàn bà
cúng dường:
- Thưa bà, chúng tôi rất muốn biết đức
Phật, đấng Giác Ngộ hiện đang ở
đâu? Chúng tôi là Sa Môn từ rừng núi xuống và muốn
đi gặp đấng Giác Ngộ để nghe những
lời dạy từ miệng Ngài hốt ra.
Người đàn bà nói: “Các ngài đă đến đúng
chỗ, thưa các vị Sa Môn hạ sơn. Đấng
Giác Ngộ hiện đang ở rừng Lộc Uyển.
Các ngài có thể ngủ lại ở đấy, hỡi quí
vị khất sĩ, v́ có đủ chỗ cho rất
đông người đến tụ tập để nghe
Ngài chỉ giáo”.
Thiện Hữu sung sướng nói: Thế th́ chúng ta đă
đến đích và hành tŕnh đă xong. Nhưng hỡi bà
mẹ quí, bà có biết đức Phật không? Bà có
thấy Ngài tận mắt không?
Người đàn bà đáp:
- Tôi đă thấy đức Giác Ngộ nhiều lần
rồi chứ. Nhiều hôm tôi thấy Ngài đi qua
những đường phố, lặng lẽ khoác áo vàng,
và im lặng ch́a bát khất thực trước cửa các
nhà rồi trở về với bát đầy.
Thiện Hữu lắng nghe thích thú và muốn hỏi
nhiều, nghe nhiều nữa, nhưng Tất Đạt
nhắc chàng phải đi. Họ cảm tạ rồi ra
đi. Bấy giờ th́ không phải hỏi
đường nữa, v́ có một số đồ
đệ của đức Cồ Đàm đang trên
đường đi đến vườn Lộc
Uyển. Khi họ đến đấy vào đêm, c̣n có
nhiều người tiếp tục đến. Nhiều
lời nói nổi lên nhao nhao từ những kẻ
đến xin chỗ trọ. Hai thầy Sa Môn nhờ quen
đời sống núi rừng nên dễ dàng t́m chỗ
nghỉ và ở lại cho đến sáng.
Khi mặt trời lên cao họ ngạc nhiên thấy số
lượng khổng lồ những tín đồ và kẻ
hiếu kỳ đă ngủ qua đêm tại đây.
Những thầy tu vận áo vàng đi bách bộ dọc
khắp các con đường nhỏ trong khu rừng thâm u.
Lác đác đây đó vài vị ngồi dưới bóng cây,
mài miệt trầm tư hoặc luận đàm đạo
lư. Khu vườn rợp bóng trông như một thành phố
đầy ong chen chúc. Phần đông những tu sĩ ra
đi với những bát khất thực để xin
thức ăn cho buổi trưa, buổi ăn độc
nhất trong ngày. Cả đến đức Phật
cũng đi khất thực về ban sáng.
Tất Đạt trông thấy Ngài và nhận ra ngay, như
thể một vị thần linh nào đă chỉ cho chàng.
Chàng thấy Ngài mang b́nh bát lặng lẽ rời chỗ
ở.
- Ḱa! Đấy là đức Phật, Tất Đạt
khẽ bảo Thiện Hữu. Thiện Hữu chú mục
nh́n vị tu sĩ đắp y vàng, một vị tu sĩ
khó mà phân biệt được giữa hàng trăm tu
sĩ khác, những Thiện Hữu cũng nhận ra.
Phải, đấy chính là đức Phật, và họ
đi theo chiêm ngưỡng Ngài.
Đức Phật lặng lẽ đi, dáng đăm chiêu
suy nghĩ. Nét mặt b́nh an của Ngài không sung sướng
cũng không buồn khổ. Ngài dường như hiền
dịu mỉm cười trong tâm với một nụ
cười kín đáo không khác nụ cười của
một trẻ thơ khoẻ mạnh. Người
bước đi b́nh an, lặng lẽ. Ngài đắp y và
đi bộ giống hệt các vị tỳ kheo khác
nhưng nét mặt Ngài cùng bước chân Ngài, cái nh́n
xuống trầm lặng và đôi tay buông thả, và mỗi
ngón tay Ngài đều nói lên một niềm b́nh thản
đầy đặn, không t́m kiếm ǵ, không học
đ̣i một cái ǵ, mỗi ngón tay phản chiếu một
sự b́nh lặng liên tục, một ánh sáng không phai
mờ, một niềm b́nh an bất khả tổn
thương.
Cứ thế đức Cồ Đàm đi vào thành thị
để khất thực, và hai người Sa Môn nhận
ra Ngài chỉ nhờ tư thái tuyệt diệu của Ngài,
sắc tướng vắng lặng của Ngài trong đó
không có sự kiếm t́m, không có hiện diện của ư
chí hay sự gắng công - chỉ thuần ánh sáng và niềm
b́nh thản.
- Hôm nay chúng ta sẽ nghe lời dạy từ chính kim
khẩu của Ngài, Thiện Hữu bảo.
Tất Đạt không trả lời. Chàng không thiết tha
mấy tới những lời chỉ giáo. Chàng không nghĩ
chúng sẽ dạy chàng điều ǵ mới lạ. Chàng
cũng như Thiện Hữu, đă nghe những tinh hoa
của Phật pháp dù chỉ nghe những lời
tường thuật qua hai ba lần kể. Nhưng chàng
nh́n chăm chú vào đầu đức Phật, vào vai Ngài,
vào chân, vào bàn tay buông thong thả và chàng tưởng như
mỗi đốt tay của Ngài đều chứa
đựng tri thức, chúng nói lên, thở ra, tuôn phát ra chân
lư. Người này, đức Phật này, quả là một
người thánh thiện đến từng đầu
ngón tay. Chưa bao giờ Tất Đạt thấy kính
trọng một người đến thế, chưa bao
giờ chàng thương quí một người đến
thế.
Buổi chiều, không khí nóng nực đă giảm và
mọi người trong trại đă thức dậy
tụ họp, họ nghe Phật thuyết pháp. Họ nghe
thấy tiếng Ngài, và tiếng ấy cũng thật
tuyệt diệu, lặng lẽ và đầy thanh b́nh. Ngài
nói về Khổ, nguồn gốc của Khổ, cách
diệt Khổ. Sự sống là khổ đau, thế
giới đầy đau thương, song con
đường thoát khổ đă t́m ra. Những
người theo đường của đức Phật
sẽ được sự cứu rỗi. Đấng
Giác Ngộ với một giọng dịu dàng nhưng
đoan quyết, Ngài dạy về Tứ diệu
đế, Bát chánh đạo; và cùng với phương
pháp dạy thông thường Ngài kiên nhẫn thêm vào
những ví dụ và nhắc lại nhiều lần.
Lặng lẽ và rơ ràng, giọng Ngài bay đến những
thính giả như một ánh sáng, như một v́ sao từ
thiên giới.
Khi đức Phật đă chấm dứt - trời đă
về đêm – nhiều khách hành hương tiến lên xin
được gia nhập vào giáo hội, đức
Phật nhận lời và bảo:
- Các ngươi đă nghe những lời của Như
Lai. Hăy đi theo ta và đi với niềm an lạc,
chấm dứt mọi khổ đau.
Thiện Hữu, con người rụt rè, cũng
bước lên nói:
- Tôi cũng muốn xin theo đấng Giác Ngộ và lời
chỉ giáo của Ngài.
Chàng xin được nhập vào tăng chúng và liền
được chấp thuận.
Khi đức Phật đă lui về nghỉ ban đêm,
Thiện Hữu quay lại Tất Đạt và nói với
vẻ nồng nhiệt:
- Tất Đạt, tôi không quen chỉ trích anh. Chúng ta
đều đă nghe đấng Giác Ngộ. Tôi đă
lắng nghe lời dạy và đă chấp thuận
những lời ấy, nhưng c̣n bạn, bạn ơi,
bạn lại không đặt chân lên con đường
giải thoát hay sao? Bạn c̣n tŕ hoăn ǵ nữa! C̣n
đợi ǵ nữa sao?
Khi nghe lời Thiện Hữu, Tất Đạt bừng
tỉnh như vừa ngủ dậy. Chàng nh́n vào mặt
Thiện Hữu một lúc lâu. Rồi chàng nhẹ nhàng
bảo - giọng không c̣n chế giễu:
- Thiện Hữu, bạn ơi, bạn đă bước
chân đi và chọn đường, bạn đă luôn luôn
là bạn quí của tôi. Thiện Hữu, bạn đă luôn
đi sau tôi một bước. Tôi vẫn thường nghĩ:
“Thiện Hữu có bao giờ bước một
bước mà không cần đến tôi chăng? Một
bước đi từ sự tin tưởng vững vàng
của chàng?”. Giờ đây, bạn đă là một
người đàn ông và đă chọn con đường
riêng của bạn. Ước mong sao bạn sẽ đi
đến cùng. Thiện Hữu, ước mong bạn sẽ
t́m được giải thoát.
Thiện Hữu vẫn chưa hiểu rơ, lặp lại
câu hỏi một cách nóng nảy:
- Nói đi, bạn! Hăy nói rằng bạn cũng sẽ không
làm ǵ khác hơn là nguyện theo gót đức Phật?
Tất Đạt đặt tay lên vai bạn:
- Bạn đă nghe tôi chúc lành cho bạn, hỡi Thiện
Hữu. Tôi lặp lại: mong sao cho bạn đi cuộc
hành tŕnh cho đến cùng; cho bạn t́m ra giải thoát!
Lúc ấy, Thiện Hữu mới nhận ra rằng
bạn chàng đang bỏ chàng. Chàng bắt đầu khóc.
- Ồ Tất Đạt! Thiện Hữu nấc lên.
Tất Đạt dịu dàng bảo:
- Thiện Hữu ơi, đừng quên rằng bây giờ
bạn ở vào hàng đệ tử của Phật.
Bạn đă khước từ ḍng dơi và tài sản,
khước từ ư chí riêng, khước từ t́nh bạn
hữu. Đấy là những ǵ giáo điều giảng
dạy, đấy là ư muốn của đấng Giác
Ngộ. Đấy cũng là những ǵ chính ḷng bạn
muốn. Ngày mai, Thiện Hữu ơi, tôi sẽ rời
bạn.
Một lúc lâu, đôi bạn lang thang qua các khu rừng.
Họ nằm xuống đất rất lâu nhưng không
sao ngủ được. Thiện Hữu gạn hỏi
bạn nhiều lần tại sao Tất Đạt không
muốn theo lời dạy của đức Phật, chàng
đă thấy khuyết điểm ǵ trong lời dạy
ấy, nhưng mỗi lần Tất Đạt
đều khoát tay:
- Bạn hăy b́nh tĩnh, Thiện Hữu. Lời dạy
của đấng Giác Ngộ thật chí lư. Làm sao tôi có
thể t́m ra khuyết điểm trong ấy?
Sáng sớm, một đồ đệ của đức
Phật, một trong những vị tỳ kheo già nhất,
đi khắp khu rừng và triệu tập tất cả
những đồ đệ mới phát nguyện
để khoác cho họ chiếc áo vàng và dặn ḍ
những lời chỉ giáo đầu tiên về phận
sự của họ. Khi ấy Thiện Hữu chỉ
chạy đến hôn người bạn từ thời
thơ ấu và khoác chiếc áo tăng lữ đầu
tiên.
Tất Đạt đi lang thang trong khu rừng, để
tâm trí trong suy tư. Ở đấy chàng gặp Cồ
Đàm, đấng Giác Ngộ, và khi chàng kính cẩn chào Ngài
và thấy nét mặt Phật đầy thiện
đức và b́nh an, chàng thu hết can đảm xin phép
được nói chuyện cùng Ngài, đấng Giác Ngộ
lặng lẽ gật đầu.
Tất Đạt nói:
- Bạch đấng Đại Giác, hôm qua tôi đă hân
hạnh được nghe những lời chỉ giáo
tuyệt vời của Ngài. Tôi từ xa đến với
bạn tôi để nghe Ngài và bây giờ bạn tôi sẽ
ở lại với Ngài, bạn đă nguyện theo Ngài. C̣n
tôi, tôi vẫn lại tiếp tục hành tŕnh.
- Người cứ tự tiện, đấng Giác Ngộ
ôn tồn đáp.
Tất Đạt tiếp lời:
- Có lẽ những lời của tôi quá táo bạo nhưng
tôi không muốn từ giă đấng Giác Ngộ mà không thành
tâm tŕnh bày cùng Ngài những thiển ư của tôi. Ngài có
thể nghe tôi hầu chuyện một lúc nữa chăng?
Đức Phật lại lặng lẽ gật
đầu.
- Hỡi đấng Giác Ngộ, trước hết tôi
rất thán phục những điều Ngài dạy bảo.
Mọi sự đều được chứng minh
đầy đủ rơ ràng. Ngài tŕnh bày thế giới
như một sợi dây xích liên tục không đứt
đoạn, một sợi dây bất tuyệt nối
liền với nhau bởi nhân và quả. Chưa bao giờ
vũ trụ được tŕnh bày rơ ràng như thế, và
chứng minh một cách khúc chiết như thế. Chắc
hẳn một người Bà
Đức Cồ Đàm đă lắng nghe, lặng lẽ
bất động. Và Ngài cất một giọng nhă
nhặn trong sáng:
- Người đă khá nghe những lời giảng
dạy, hỡi người thanh niên Bà
- Xin Ngài đừng giận tôi, hỡi đấng Giác
Ngộ, người trẻ tuổi nói. Tôi không nói thế
để tranh biện với Ngài về danh từ. Ngài
rất hợp lư khi dạy rằng quan niệm không có
nghĩa lư ǵ, nhưng xin Ngài cho tôi được nói thêm
một lời. Tôi không nghi ngờ rằng Ngài là đức
Phật, rằng Ngài đă đạt đến đích cao
cả nhất mà người người Bà
Mắt của đức Phật hạ thấp xuống,
nét mặt khôn ḍ của Ngài diễn tả một niềm
b́nh an thuần tịnh.
- Ta mong người không lầm trong lối lập luận
ấy – Người chậm răi nói. Mong sao cho người
đến đích! Nhưng người hăy nói ta nghe;
người đă thấy nhiều bậc thánh thiện
tụ họp quanh ta chưa? Những người
đệ tử đă quy y theo giáo lư của ta ấy?
Hỡi người Sa Môn từ xa đến, người
có nghĩ rằng tốt hơn họ nên hồi lại và
trở về sự sống thế nhân với dục
lạc?
- Tôi không bao giờ nghĩ đến điều đó?
Tất Đạt kêu lên. Ước sao cho họ đi
đến đích! Mong sao cho họ đều theo lời
chỉ giáo! Không phải việc của tôi để đi
phê phán cuộc đời khác. Tôi phải phê phán cho chính tôi.
Tôi phải lựa chọn và gạt bỏ. Chúng tôi là
những Sa Môn t́m kiếm sự giải thoát khỏi
bản ngă. Nếu tôi là một trong những đồ đệ
của Ngài, tôi sợ rằng đấy chỉ là bề
mặt, rằng tôi sẽ tự lừa dối ḿnh là tôi
đang b́nh an và đă giải thoát trong khi thực ra cái ngă
vẫn c̣n tiếp tục sống và tăng trưởng,
v́ nó sẽ được biến vào trong những lời
chỉ giáo của Ngài, trong sự quy y của tôi và ḷng
thương mến của tôi đối với Ngài và
đoàn thể tăng chúng.
Hơi mỉm cười, sắc diện vẫn sáng
ngời hào quang, đức Phật thân mật nh́n
người khách lạ chăm chăm và Tất Đạt
đoán rằng Ngài muốn từ giă chàng.
- Hỡi Sa Môn, ông rất là khôn ngoan, Ngài nói. Ông biết
ăn nói khôn khéo lắm, ông bạn. Nhưng hăy cẩn
thận trước sự khôn ngoan quá mức.
Đức Phật bỏ đi và cái nh́n của Ngài, nụ
cười của Ngài khắc sâu trong kư ức của
Tất Đạt măi măi. Ta chưa hề thấy một
người nh́n, mỉm cười, đi, đứng, ngồi
như thế. Tất Đạt tự nhủ: Ta cũng
muốn nh́n, cười, đi, đứng như thế,
tự tại làm sao, vừa dè dặt, vừa trong sáng
hồn nhiên, vừa huyền bí. Một người chỉ
nh́n và bước đi như thế một khi họ
đă nhiếp phục được Tự ngă. Ta, ta
cũng sẽ nhiếp phục được Tự ngă. Ta
đă thấy một người, chỉ một
người thôi, mà trước người ấy ta
phải cúi đầu, – Tất Đạt thầm nghĩ.
Ta sẽ không bao giờ cúi đầu trước người
nào nữa. Không lời chỉ giáo nào khác sẽ quyến
rũ ta được.
Đức Phật đă cướp của ta, Tất
Đạt suy nghĩ. Ngài đă cướp của ta tuy
nhiên, Ngài đă cho ta một giá trị khác cao hơn. Ngài
đă cướp khỏi tay ta người bạn đă
tin tưởng nơi ta mà bây giờ tin theo Ngài,
người bạn ấy đă là cái bóng của ta nhưng
bây giờ là cái bóng của Cồ Đàm. Nhưng Ngài đă
đem lại cho ta chính ta.