Câu
chuyện ḍng sông
Chương chín
Người Lái
Đ̣
Ta sẽ
ở lại bên con sông này, Tất Đạt nghĩ.
Cũng cùng con sông này ta đă đi qua trên con
đường về kinh thành. Một người lái
đ̣ thân thiện đă đưa ta sang sông. Ta sẽ
đến ông ấy. Con đường ta đi đă
một lần đưa ta từ mái cḥi của
người đến một đời sống mới
mà bây giờ đă cũ và chết. Con đường
hiện tại của ta, cuộc đời mới
của ta sẽ bắt đầu từ đây!
Chàng thương mến nh́n ḍng nước chảy, nh́n màu
xanh trong suốt, những đường pha lê vẽ nên
bức tranh thần t́nh trong ḷng nước. Chàng trông
thấy những viên ngọc ngời sáng nổi lên từ
đáy sâu, những bọt nước bơi lội trên
tấm gương, bầu trời trong xanh phản
chiếu trong bọt nước. Con sông nh́n chàng bằng
trăm ngàn đôi mắt – màu xanh lục, trắng, màu pha
lê, màu xanh da trời. Chàng yêu ḍng sông này biết bao, nó
thật quyến rũ và chàng đầy cảm ơn
đối với nó. Chàng nghe trong tim tiếng nói của
thức tỉnh nói với chàng: “Hăy yêu ḍng sông này, ở bên
nó và học với nó”. Phải, chàng muốn học nơi
nó, chàng muốn lắng nghe nó. Chàng thấy dường
như ai bất cứ ai hiểu được ḍng sông và
những huyền bí của nó sẽ hiểu
được nhiều điều hơn nữa,
nhiều điều huyền bí, tất cả mọi
huyền bí.
Nhưng hôm nay chàng chỉ mới thấy một
điều bí mật của con sông, điều bí mật
đă đập mạnh vào tâm trí chàng. Chàng thấy con sông
vẫn tiếp tục chảy như nó vẫn luôn luôn
ở đấy, luôn luôn là ḍng sông ấy trước
mắt chàng, tuy nhiên mỗi lúc nó mỗi mới. Ai có
thể hiểu được, quan niệm được
điều này? Chàng không hiểu được, chàng
chỉ trực nhận một mối hoài nghi, một kư
ức lờ mờ, và những tiếng nói thiêng liêng.
Tất Đạt đứng dậy, cơn đói cồn
cào đang trở thành không thể chịu được.
Chàng khó nhọc đi lang thang dọc theo bờ sông lắng
nghe tiếng nước vỗ, lắng nghe cái đói
đang ṿ xé thân thể chàng.
Khi chàng đến bến, chiếc đ̣ đă đợi sẵn
và người lái đ̣ đă một lần đưa chàng
Tất Đạt trai trẻ qua sông, đang đứng
trên đ̣. Tất Đạt nhận ra ông ta ngay. Ông ta
cũng già đi rất nhiều.
- Nhờ ông đưa tôi sang sông. Chàng nói. Người lái
đ̣ ngạc nhiên thấy người đàn ông sang
trọng như thế đi bộ một ḿnh, mời chàng
lên thuyền và rời bến, Tất Đạt bảo:
- Ông đă chọn một cuộc sống thần tiên.
Sống bên ḍng sông này và chèo thuyền trên sông hằng ngày
hẳn là thích thú lắm.
Người lái đ̣ đẩy nhẹ mái chèo mỉm
cười:
- Rất thú vị, đúng như ngài nói, nhưng không
phải cuộc sống nào, công việc nào cũng thú
vị cả hay sao?
- Có lẽ, nhưng tôi thèm khát công việc của ông.
- Ồ, ông sẽ mất hứng thú v́ nó. Nó không phải là
công việc của những người ăn mặc
đẹp.
Tất Đạt cười:
- Hôm nay tôi đă bị phê b́nh qua phục sức và nh́n nó
với sự nghi ngờ. Ông có thể nhận những
quần áo mà tôi thấy rất phiền phức này không? V́
tôi phải nói với ông rằng tôi không có tiền
để trả công ông đă đưa tôi sang sông.
Người lái đ̣ cười lớn:
- Ông nói đùa chứ.
- Tôi không đùa, ông bạn ạ. Trước kia đă có
lần ông đưa tôi sang sông này không lấy tiền, v́
thế hôm nay tôi cũng xin ông làm như thế và lấy
quần áo của tôi vậy.
- Và rồi ông tiếp tục đi trần truồng sao?
- Tôi không muốn đi thêm nữa. Tôi muốn xin ông cho tôi
một ít đồ cũ và để tôi ở đây
như người phụ tá của ông, hay hơn nữa
người học nghề của ông, v́ tôi phải
học cách lái đ̣.
Người lái đ̣ đăm đăm nh́n người
khách lạ rất lâu:
- Tôi nhận ra ngài rồi. Có lần ngài đă ngủ trong
cḥi của tôi. Lâu lắm rồi, dường như hơn
hai mươi năm về trước. Tôi đưa ngài
sang sông và khi chia tay, chúng ta trở thành đôi bạn
tốt. Tôi không thể nhớ tên ngài, có phải ngài đă
là Sa Môn không?
- Phải, lúc ấy tôi là một Sa Môn và tên là Tất
Đạt.
- Hân hạnh chào ngài Tất Đạt. Tên tôi là Vệ
Sử. Tôi mong ngài sẽ là người khách của tôi hôm
nay và ngủ trong lều tôi, và kể tôi nghe ngài từ
đâu đến và tại sao ngài chán y phục sang
trọng của ngài.
Họ đă ra đến giữa sông và Vệ Sử chèo
mạnh hơn v́ ngược nước. Ông chèo một
cách b́nh thản, với hai cánh tay mạnh, vừa nh́n
về phía mũi thuyền. Tất Đạt ngồi nh́n
ông và nhớ ra một lần vào thuở c̣n là Sa Môn, chàng
đă rất có thiện cảm với người này. Khi
họ đến bến, Tất Đạt giúp ông cột
thuyền. Vệ Sử dẫn chàng vào lều, cho chàng bánh,
nước và một quả xoài. Tất Đạt ăn
tất cả một cách hoan hỉ.
Một lát sau, khi mặt trời bắt đầu lặn,
họ ngồi trên một thân cây cạnh ḍng sông và Tất
Đạt kể cho ông ta nghe về lai lịch của chàng
và cuộc sống của chàng cho đến khi chàng gặp
ông ta hôm nay, sau giờ phút tuyệt vọng. Câu chuyện kéo
dài cho đến khuya.
Vệ Sử lắng nghe một cách chăm chú; ông nghe
tất cả những ǵ về lai lịch và tuổi
thơ của chàng, về sự học của chàng, về
sự t́m kiếm của chàng về khoái lạc và những
nhu cầu của chàng. Một trong những đức tính
của người lái đ̣, mà rất ít người có, là
ông biết lắng nghe. Không nói với chàng một lời.
Người kể chuyện có cảm giác Vệ Sử nghe
kỹ từng tiếng, một cách im lặng, đợi
chờ, không bỏ sót lời nào. Ông không thúc giục, không
khen, không chê – ông chỉ lắng nghe. Tất Đạt
cảm thấy thật là tuyệt diệu khi có một
người nghe như thể bị thu hút vào cuộc
sống của riêng chàng, những cố gắng, những
nỗi buồn riêng tư của chàng.
Tuy nhiên, khoảng cuối câu chuyện, khi Tất
Đạt kể về cây cổ thụ bên sông và sự
tuyệt vọng của chàng, về tiếng “Om” linh
diệu, và sau giấc ngủ, chàng yêu mến ḍng sông ra sao,
người lái đ̣ nghe chăm chú gấp đôi và hoàn toàn
bị thu hút, đôi mắt nhắm nghiền lại.
Khi Tất Đạt kể hết và sau một lúc lâu im
lặng, Vệ Sử nói:
- Theo tôi nghĩ, chính ḍng sông đă nói với Ngài. Nó cũng
thân thiện với ngài nữa, nó đang nói với Ngài.
Lành thay điều đó. Ở lại đây cùng tôi,
hỡi ông bạn. Ngày xưa tôi có vợ, giường nàng
sát kề giường tôi, nhưng giờ nàng đă
chết. Tôi sống một ḿnh từ lâu rồi. Hăy
đến ở với tôi, có chỗ ở và thức
ăn cho cả hai chúng ta.
- Tôi cảm ơn anh, Tất Đạt nói. Tôi cảm
ơn và nhận lời anh. Tôi cũng cám ơn anh, Vệ
Sử v́ anh đă lắng nghe chuyện tôi như thế.
Rất ít người biết lắng nghe và tôi chưa gặp
ai có thể nghe như anh đă nghe. Tôi cũng sẽ
học nơi anh về điều này.
- Anh sẽ học, nhưng không phải nơi tôi. Chính ḍng
sông đă dạy tôi cách nghe, anh cũng sẽ học nơi
nó. Ḍng sông biết mọi chuyện, người ta có
thể học chuyện từ nơi ḍng sông. Anh đă
học với con sông rằng nên cố gắng lặn
xuống t́m kiếm những chiều sâu thăm thẳm
nhất. Ông Tất Đạt sang trọng giàu có, ông
Tất Đạt người Bà
Sau một hồi lâu im lặng, Tất Đạt bảo:
- Điều nào khác nữa đâu, ông bạn?
Vệ Sử đứng lên và nói:
- Khuya rồi, ta đi nghỉ thôi. Tôi không thể nói cho anh
nghe điều khác ấy như thế nào, bạn ạ.
Anh sẽ t́m ra, và cũng có thể anh đă biết
rồi. Tôi không phải là người có học; tôi không
biết nói chuyện và suy tư. Tôi chỉ biết nghe và
trung thành, ngoài ra tôi không biết ǵ cả. Nếu tôi có
thể nói chuyện và dạy dỗ, có lẽ tôi đă
trở thành một thầy giáo; nhưng tôi chỉ là
một người lái đ̣ và việc của tôi là
đưa người sang sông. Tôi đă đưa hàng ngàn
người sang và với mọi người, con sông
của tôi không là ǵ cả, nó chỉ là một chướng
ngại trên đường đi của họ. Họ
đă đi cuộc hành tŕnh v́ tiền, và v́ công việc kinh
doanh, đám cưới hay đi hành hương; ḍng sông
đă cản đường họ và người lái
đ̣ chỉ ở đó đưa họ vượt nhanh
qua trở ngại. Tuy nhiên, giữa hàng ngàn người có
một số rất ít, bốn hay năm người không
cho con sông là chướng ngại vật. Họ đă nghe
tiếng nói của ḍng sông và chú ư, và ḍng sông trở nên linh
thiêng đối với họ cũng như đối
với tôi. Bây giờ ta hăy đi nghỉ, Tất
Đạt ạ.
Tất Đạt ở lại với người lái
đ̣ và học cách trông coi chiếc thuyền, và khi không có
việc dưới thuyền, chàng giúp Vệ Sử trong
đồng lúa, nhặt củi, và hái chuối. Chàng học
cách chế những chiếc chèo, sửa thuyền và đan
giỏ. Chàng vui thích với mọi công việc và học
hỏi. Ngày tháng qua nhanh. Chàng học ở con sông nhiều
hơn những ǵ Vệ Sử có thể dạy chàng. Chàng
không ngừng học hỏi ở nó. Trước hết
chàng học cách lắng nghe, nghe với một tâm hồn
vắng lặng, với một sự đợi chờ,
mở hồn ra, không dục vọng, không say mê, không phê
phán, không quan niệm.
Chàng sống hạnh phúc với Vệ Sử và thỉnh
thoảng họ trao đổi những lời đầy
suy tư. Vệ Sử không thích nhiều lời. Tất
Đạt ít khi có thể làm cho ông ta nói chuyện.
Một hôm, Tất Đạt hỏi ông:
- Có phải ông cũng học điều nhiệm màu này
từ ḍng sông không, rằng không có cái ǵ gọi là thời
gian?
Một nụ cười sáng lên trên khuôn mặt Vệ
Sử:
- Phải đấy, Tất Đạt! Có phải là
bạn muốn nói điều này không: con sông nó ở
khắp nơi cùng một lúc, ở đại dương
và ở núi, khắp nơi, và với nó chỉ có hiện
tại, không có bóng dáng quá khứ cũng như vị lai.
- Chính thế, Tất Đạt nói, và khi tôi học
được điều đó, tôi ôn lại cuộc
đời ḿnh và thấy nó cũng là một ḍng sông.
Tất Đạt người con trai, Tất Đạt người
trưởng thành và Tất Đạt ông già, chỉ tách
rời nhau bằng những cái bóng, không phải thực
tại. Những tiền kiếp của Tất Đạt
không ở trong quá khứ, cái chết và sự trở
về Đại ngă của Tất Đạt cũng không
phải ở trong vị lai. Không có cái ǵ đă là, không có cái
ǵ sẽ là, mọi sự đều là thực tại và
hiện tiền.
Tất Đạt nói đầy vẻ thích thú. Sự khám
phá này làm chàng hân hoan. Không phải mọi buồn rầu
đều ở trong thời gian đó sao? Và mọi
nỗi dày ṿ sợ hăi? Và thế th́ phải chăng mọi
khó khăn, mọi điều xấu của thế gian
sẽ được khắc phục ngay khi ta khắc
phục được thời gian, khi ta bất chấp
nó? Chàng thích thú nói; nhưng Vệ Sử chỉ cười
tươi tắn và gật đầu đồng ư. Ông
vỗ vai chàng và trở lại công việc.
Một bận khác khi con sông dâng lên mùa mưa, và gầm lên
ầm ĩ, Tất Đạt nói:
- Ông bạn ơi, có phải con sông có rất nhiều
tiếng nói ấy không? Có giọng của một v́ vua,
một ông tướng, một bọt nước, một
cánh chim đêm, một người đàn bà đau
đớn và một người đàn ông thở dài, và
muôn ngàn giọng khác?
- Thật thế, Vệ Sử gật, trong tiếng ḍng
sông, có tiếng của mọi loài đang sống.
- Và ông bạn có biết, Tất Đạt nói tiếp, con
sông nói lên tiếng ǵ khi người ta có thể nghe
được cả muôn ngàn tiếng nói của nó cùng
một lúc?
Vệ Sử cười lớn vui vẻ; ông cúi ḿnh về
phía Tất Đạt và th́ thầm vào tai chàng tiếng “Om”
thiêng liêng. Và chính đấy là tiếng mà Tất
Đạt đă nghe.
Dần dà, nụ cười chàng bắt đầu
giống nụ cười ông lái đ̣, cũng trong sáng,
đầy hạnh phúc, cũng ngời lên qua nhiều
nếp nhăn, cũng hồn nhiên và b́nh thản. Nhiều
lữ khách thấy họ tưởng là hai
Nhiều người qua sông cảm thấy có cái ǵ toả
ra từ ḍng sông và từ hai người lái đ̣ ấy.
Một đôi khi một hành khách nh́n một trong hai
người và bắt đầu kể về cuộc
đời ḿnh những âu lo, tội lỗi và hỏi ư
kiến hoặc t́m lời an ủi. Có người xin phép
ở lại một buổi chiều với họ,
để lắng nghe ḍng sông. Cũng có người ṭ ṃ
t́m đến, v́ nghe đồn có hai triết nhân, phù
thuỷ hay người thánh thiện sống ở bến
đ̣ ngang. Họ hỏi hai người nhiều câu
nhưng không được trả lời, và họ không
t́m thấy phù thuỷ hay thánh hiền nào cả. Họ
chỉ thấy hai ông già thân thiện, có vẻ câm, hay
đúng hơn kỳ dị và ngớ ngẩn. Rồi
họ cười lớn, bảo rằng người ta
thật là nhẹ dạ, và điên rồ làm sao khi
đồn đại những tin huyễn hoặc như
kia.
Năm tháng trôi qua và không ai đếm xỉa đến
đôi bạn. Nhưng bỗng một ngày, vài vị tu
sĩ, những đồ đệ của đức
Cồ Đàm, đến nhờ họ chèo qua sông. Hai
người lái đ̣ được biết những
vị sư muốn về gặp sư phụ của
họ gấp, v́ có tin đấng Giác Ngộ ốm
nặng và sắp nhập Niết Bàn. Chẳng bao lâu
một toán tu sĩ khác đến, rồi một toán khác,
và những tu sĩ cũng như phần đông hành khách,
đều chỉ nói đến đức Phật và
sự Ngài sắp mất. Và cũng như khi đi xem
một cuộc viễn chinh hay một cuộc tấn phong
hoàng đế, người ta từ tứ phía tụ
lại như những đàn ong, như bị thu hút
bởi nam châm, kéo đến chỗ đức Phật
đang nằm trên tử sàng, nơi mà biến cố
lớn đang tiếp diễn và vị cứu tinh của
một thời đang đi vào cơi Vô cùng.
Tất Đạt nghĩ rất nhiều về thánh
sắp chết, người mà tiếng nói đă kích
động hàng ngh́n người, tiếng nói mà chàng cũng
đă một lần nghe, người mà gương mặt
thánh thiện chàng đă một lần chiêm ngưỡng
với đầy uy phục. Chàng yêu mến nghĩ về
Ngài, nhớ đến con đường giải thoát
của Ngài, và mỉm cười nhớ lại những
lời chàng đă có lần thốt ra với đấng
Giác Ngộ khi chàng c̣n là một thanh niên. H́nh như những
lời nói ấy rất ngạo mạn và hơi sờm
sủa với Ngài lúc ấy. Trong một thời gian khá lâu,
chàng biết rằng chàng không xa đức Cồ Đàm,
mặc dù chàng không thể chấp nhận giáo lư của
Ngài. Không, một kẻ thực sự đi t́m kiếm,
không thể chấp nhận bất cứ lư thuyết nào,
nếu kẻ ấy thành tâm muốn t́m ra một cái ǵ.
Nhưng người t́m ra có thể đồng ư với
mọi con đường mọi mục đích, không ǵ
phân rẽ người ấy với hàng ngh́n người
khác sống trong vô tận thời gian cùng thở luồng
Thần khí.
Một ngày kia, khi rất nhiều người đến
viếng đức Phật sắp chết, Kiều Lan,
người kỹ nữ một thời nhan sắc
cũng đang trên đường đi viếng. Nàng
từ lâu đă giă từ nếp sống cũ, cúng
dường các tỳ kheo của Phật mảnh
vườn nàng và an trú trong giáo lư đức Phật. Nàng
trở thành một trong những tín nữ chuyên hành
thiện bố thí. Khi nghe Phật sắp mất, nàng đă
ăn vận đơn sơ, ra đi với con nàng.
Họ đến bờ sông, nhưng đứa con trai
đă mệt mỏi, nó muốn trở về, ăn và
nghỉ. Nó không ngừng khóc, mặt mày tiều tuỵ.
Kiều Lan phải thường dừng lại nghỉ
với nó. Nó vẫn thường cản trở thiện
chí của nàng. Nàng phải cho nó ăn, an ủi nó, rầy
la nó. Nó không hiểu được v́ sao mẹ phải
đi cuộc hành hương mệt nhọc khốn
khổ để đến một nơi xa lạ,
thăm một người thánh thiện lạ lùng sắp
chết. Th́ cứ để cho ông ấy chết đi, có
can hệ ǵ đến nó đâu?
Những người hành hương cách con đ̣ của
Tất Đạt không xa, khi cậu bé ngỏ ư với
mẹ muốn nghỉ chân. Kiều Lan chính nàng cũng
mệt và trong khi cậu con trai ăn một trái chuối,
nàng ngồi phịch xuống đất để
nghỉ, mắt lim dim. Bỗng nàng thốt lên một
tiếng đau đớn. Cậu con trai giật ḿnh nh́n
mẹ và thấy mặt nàng trắng bệch v́ kinh hăi.
Từ dưới quần áo nàng, một con rắn nhỏ
đă cắn Kiều Lan và đang ḅ đi.
Cả hai mẹ con chạy nhanh để gặp
người. Khi họ đến gần bến đ̣
ngang. Kiều Lan quị xuống, không thể đi xa
hơn nữa. Cậu con la cầu cứu và hôn mẹ. Nàng
cũng la lên cùng với con, cho đến khi những
tiếng kêu của họ đến tai Vệ Sử
đang đứng cạnh con đ̣. Ông hối hả
chạy lại, ẵm người đàn bà mang về
thuyền. Cậu con trai chạy theo và chẳng mấy
chốc họ đă đến túp lều trong đó
Tất Đạt đang nhóm lửa. Chàng nh́n lên và lần
đầu tiên thấy mặt đứa bé, gương
mặt mănh liệt nhắc chàng nhớ đến một
điều ǵ. Quay lại, chàng thấy Kiều Lan và
nhận ra ngay, mặc dù nàng nằm bất tỉnh trên tay
người lái đ̣. Rồi chàng biết đấy chính
là con chàng mà nét mặt đă gợi cho chàng nhớ
đến một điều ǵ ấy. Tim chàng đập
mạnh.
Vết thương của Kiều Lan được
rửa sạch nhưng nó tím bầm và toàn thân nàng sưng
lên. Nàng uống một liều thuốc hồi dương
và tỉnh lại. Nàng nằm giường của Tất
Đạt, và chàng, người nàng đă từng yêu
dấu, đang cúi nh́n nàng. Nàng ngỡ ḿnh nằm mơ, và
mỉm cười nh́n vào mặt người yêu. Dần dà
nàng nhớ lại t́nh trạng ḿnh, và lo lắng gọi con.
- Đừng lo, Tất Đạt bảo – nó ở đây.
Kiều Lan nh́n vào mắt chàng. Nàng khó nhọc nói năng v́
nọc độc trong thân thể.
- Anh đă già rồi, Tất Đạt yêu quí. Tóc anh đă
hoa râm, nhưng anh giống người Sa Môn trẻ đă
đến vườn tôi trước kia, áo quần rách
rưới và chân đầy bụi. Anh giống vị Sa
Môn đó hơn khi bỏ Vạn Mỹ và tôi. Mắt anh
giống người Sa Môn ấy, Tất Đạt. Ôi, tôi
cũng đă già, già rồi – anh có nhận ra tôi không?
Tất Đạt mỉm cười:
- Tôi nhận ra nàng ngay, Kiều Lan yêu quí.
Kiều Lan chỉ con nàng và bảo:
- Anh có nhận ra nó nữa không? Nó là con anh.
Mắt nàng lạc loài rồi khép lại. Cậu con trai
bắt đầu khóc. Tất Đạt đặt nó lên
đầu gối, để cho nó khóc và vuốt tóc nó. Nh́n
mặt đứa trẻ, chàng nhớ lại một bài
kinh Bà
- Nàng sắp chết, Tất Đạt nói nhỏ.
Vệ Sử gật. Ánh lửa trong ḷ phản chiếu trên
gương mặt từ hoà của ông ta.
Kiều Lan lại tỉnh. Nét mặt nàng lộ vẻ
đau đớn, Tất Đạt đọc thấy
nỗi đau đớn ấy trên miệng nàng, trong
gương mặt xanh xao của nàng. Chàng đọc nó
lặng lẽ, chăm chú, chờ đợi chia xẻ
nỗi đau đớn của nàng. Kiều Lan cũng biết
thế, đưa mắt nh́n mắt chàng. Nàng nói:
- Bây giờ tôi thấy mắt anh cũng thay đổi.
Chúng khác hẳn.
Tất Đạt không nói, lặng yên nh́n vào mắt nàng.
- Anh đă đạt đến đấy rồi sao? Nàng
hỏi – Anh đă t́m thấy b́nh an?
Chàng mỉm cười và đặt bàn tay trên tay nàng.
- Phải, nàng nói, - tôi thấy. Tôi cũng sẽ t́m thấy
b́nh an.
- Em đă t́m thấy nó, - Tất Đạt th́ thầm.
Kiều Lan chăm chăm nh́n chàng. Nàng đă có ư
định đến viếng đức Cồ Đàm
để thấy mặt đấng Giác Ngộ,
để có được ít nhiều niềm b́nh an
của Ngài, và thay v́ thế nàng chỉ gặp chàng, và
thật là hay, cũng tốt như thể nàng đă nh́n
thấy đức Phật. Nàng muốn bảo chàng
thế, nhưng lưỡi nàng không theo ư muốn của
nàng nữa. Lặng lẽ nàng nh́n chàng và chàng thấy
sự sống đang mất dần nơi mắt nàng. Khi
cơn đau cuối cùng thoáng qua thân thể nàng, chàng
đưa ngón tay nhẹ khép làn mi nàng.
Chàng ngồi nh́n rất lâu gương mặt nàng đă
chết. Rất lâu chàng nh́n miệng nàng, chiếc miệng
mệt mỏi, già nua và đôi môi khô héo, và nhớ lại
ngày xưa thời xuân sắc của đời nàng, chàng
đă sánh đôi môi nàng với một trái anh đào mới
cắt. Rất lâu chàng nh́n chú mục gương mặt
xanh xao của nàng, những đường nhăn mệt
mỏi và thấy mặt chàng cũng như thế, cũng
trắng, cũng chết, và cùng lúc ấy chàng thấy
mặt chàng và nàng, trẻ trung, môi hồng, đôi mắt
tinh anh, và chàng tràn ngập một cảm giác của
hiện tại và sự sống hiện tiền. Trong
giờ phút này chàng cảm thấy sâu xa hơn sự
bất khả huỷ diệt của mọi cuộc
sống, cái thiên thu của mỗi giây phút.
Khi chàng đứng lên, Vệ Sử đă sửa soạn
cho chàng một ít cơm, nhưng Tất Đạt không
ăn. Trong chuồng dê, hai người sửa lại
một ít rơm và Vệ Sử nằm xuống. Nhưng
Tất Đạt đi ra ngoài và ngồi trước cḥi
suốt đêm, lắng nghe ḍng sông, lắng vào quá khứ,
để ḷng ch́m đắm trong mọi giai đoạn vui
buồn của đời chàng. Thỉnh thoảng chàng
đứng dậy, đi đến cửa túp lều và
lắng nghe xem đứa trẻ có ngủ không.
Sáng sớm hôm sau, trước khi mặt trời ló
dạng, Vệ Sử ra khỏi chuồng và tiến
đến bạn.
- Anh không ngủ, -
- Không
- Anh đă khổ đau, Tất Đạt, nhưng tôi
thấy rằng nỗi buồn không len được vào
tim anh.
- Không, bạn yêu quí. Tại sao tôi lại phải buồn?
Tôi đă giàu có, hạnh phúc, và đă trở nên giàu hơn,
sung sướng hơn, tôi đă được một món
quà là đứa con tôi.
- Tôi cũng sung sướng đón tiếp con anh. Nhưng
này, Tất Đạt, chúng ta hăy đi làm, có rất
nhiều việc. Kiều Lan chết trên cùng chiếc
giường mà vợ tôi đă chết. Chúng ta cũng
sẽ dựng giàn hoả thiêu của Kiều Lan trên cùng
một ngọn đồi mà tôi đă hoả táng vợ tôi.
Khi đứa con trai c̣n ngủ, họ dựng dàn hoả.