GIỌT NƯỚC CÁNH CHIM
Thích Nhất Hạnh
để tưởng niệm Nhất Chi Mai
Trích trong "Cửa Tùng Đôi Cánh Gài"
Trong một khu rừng thâm u ở
cao nguyên, có một cở thụ già người ta không
biết là đă sống mấy ngàn năm.Thân cổ
thụ lớn mười tám người ôm không xuể.Những
chiếc rễ lớn của cổ thụ, phần nhô lên
trên mặt đất, chạy ra một đường
bán kính bốn mươi lăm thước.Mặt
đất, dưới tàn cổ thụ, mát lạnh lạ
lùng.Thân cổ thụ cứng như đá, mong tay bám vào
chỉ làm đau ngón tay. Tàn cổ thụ chuyên chở hàng
vạn tở chim, hàng trăm ngàn con chim lớn
nhỏ.Buổi sáng khi mặt trời lên, tia nắng
đầu, như một chiếc đũa của
một nhạc trưởng tài ba, làm phát động một
bản hợp tấu vĩ đại của hàng vạn
giọng chim. Bản hợp tấu hùng mạnh như
sự bừng tỉnh của mặt trời sau
đỉnh núi. Tất cả dân chúng của núi rừng
đều đứng dậy,hoặc trên hai chân, hoặc
trên bốn chân, kính cẩn và đôi khi ngơ ngác.
Trong một cái bọng cây lớn
chỉ bằng một trái bưởi Biên Ḥa, nơi thân
cổ thụ cao cách mặt đất đúng mười
hai thước, có một chiếc trứng chim nhỏ màu
nâu. Không biết con chim nào đă tới đặt chiếc
trứng xinh đẹp kia bào bọng cây.Bọng cây không
được lót bằng cọng rơm hoặc tờ lá
khô nào. Người ta có thể nghĩ là chiếc trứng
kia không phải là từ một con chim sanh ra mà là do khí thiêng
của rừng già và sức sống của cổ thụ
un đúc kết thành.Ba mươi năm mà chiếc
trứng vẫn nằm y nguyên, không nở. Có những
đêm, loài chim thức giấc thấy mây che trên bọng
cây và từ bọng cây có ánh sáng chiếu ra làm rạng
rỡ cả một góc rừng. Vào một đêm trăng
tṛn tháng tư, chiếc trứng nở và một con chim
lạ ra đời.Con chim nhỏ xíu, kêu chiêm chiếp trong
đêm lạnh. Trăng rất sáng.Sao rất sáng.Chim
nhỏ kêu suốt đêm; tiếng kêu không bi thương, không
hờn oán; tiêng kêu như sự diễn tả bàng hoàng,
lạ lùng.Con chim nhỏ kêu như thế cho đến khi
mặt trời mọc, tia nắng đầu làm trỗi
dậy bản hợp tấu của hàng vạn giọng
chim.Từ lúc đó con chim nhỏ không c̣n kêu nữa.
Nó lớn rất mau.Những
hạt dẻ, những hạt đậu do những con
chim mẹ đem tới bọng cây không thiếu.
Chiếc bọng cây bây giờ
trở thành nhỏ bé quá, con chim phải t́m một cái
bọng lớn gấp mười lần để
ở.Nó đă biết bay, biết đi t́m mồi và đă
mang về những cọng rơm lót ổ. Lạ thay,
ngày xưa trứng màu nâu, nhưng chim giờ đây toàn thân
màu trắng tuyết.Lúc chim bay, hai cánh x̣e rộng
đập rất khoan thai.Hai chân nép hẳn về phía
sau.Chim bay rất mau và rất im lặng.Chim thường
bay tới những vùng rất xa, nơi có những thác
nước trắng xóa rơi ào ào ngày đêm, hùng vĩ
như hơi thở của đất trời.
Có những lần chim đi
năm bảy ngày không về. Khi về, chim nằm yên,
có khi cả ngày cả đêm, không bay ra khỏi tổ. Chim
không hót. Chim trầm lặng ít nói. Hai mắt của chim sáng
thật sang nhưng không bao giờ hết vẻ bỡ
ngỡ lúc ban đầu.
Nơi rừng già Đại Lăo có
một chiếc am dựng cheo leo bên triền đồi. Có
một đạo sĩ tu ở đó gần năm mươi
năm. Chim thường bay nganng rừng Đại Lăo, và
thỉnh thoảng thấy đạo sĩ đi chậm
chạp trên một đường ṃn xuống suối, tay
cầm chiếc tịnh b́nh.Có một hôm nọ, khói lam
nhẹ vương trên mái thảo am, không khí khu đồi
trông ra ấm áp. Chim thấy hai đạo sĩ cùng đi với
nhau trên con đường ṃn dẫn từ suối lên
đến thảo am. Hai người vừa đi
vừa nói chuyện. Đêm hôm ấy, chim ở lại rừng
Đại Lăo.Chim ẩn trên một lùm cây. Chim không ngủ.
Suốt đêm chim nh́n ánh lửa phát ra từ chiếc
thảo am.Hai đạo sĩ đă đốt lửa nói
chuyện suốt đêm.
Chim bay cao.Thật cao trên khu
rừng già. Đă mấy hôm nay rồi, chim bay liệng trên
trời cao, không đáp xuống. Dưới kia là cổ
thụ già trong khu rừng già, dưới kia l1 dân chúng
của núi rừng ẩn náu trong lau lách, bụi cây, tàn lá.
Từ hôm chim nghe, được câu chuyện giữa hai
người đạo sĩ, chim thấy niềm bỡ
ngỡ của chim càng ngày càng to lớn. Chim từ đâu
tới và chim sẽ đi về đâu? Cổ thụ kia
c̣n sống được mấy ngh́n năm? Đàn con cháu
của hàng vạn giống chim mà cổ thụ chuyên
chở trên ḿnh c̣n ca hát tới ngày nào?Chim đă nghe hai
đạo sĩ nói tới thời gian.Thời gian là ǵ?
Thời gian tại sao có thể đem ta lại và chắc
chắn sẽ mang ta đi?Một hạt dẻ mà chim
ăn có tính cách của thời gian ra sao? Chim
ước ao mổ đem về tổ một mảnh
nhỏ thời gian, và nằm yên trong tổ mấy ngày
để nghiên cứu xem đó là chất ǵ.Dù có phải
để hàng tháng hàng năm thế nào để t́m ra
thời gian để mà lấy được một
mảnh nhỏ đem về?
Chim bay cao, bay thật cao trên khu
rừng già, không đáp xuống. Chim như một chiếc
bong bóng căng tṛn bay giữa hư không.Chim thấy bản
thể ḿnh trống không như chiếc bong bóng.Cái trống
rổng của bản thể chim chính là nền tảng
hiện hữu của chim. Nhưng đồng thời
cũng là niềm đau của chim.Thời gian ơi,
nếu ta t́m được ngươi, chắc hẳn ta
sẽ t́m thấy chính ta, chim suy nghĩ.
Mười mấy ngày đêm
rồi, chim nằm yên trong tổ. Chim đă mang về
một viên đất nhỏ rừng Đại Lăo. Chim
nằm chiêm nghiệm. Chim mở viên đất xem xét.
Đạo sĩ rừng Đại Lăo đă nói với
bạn:“Thời giăn nằm ở nhận
thức.Nhận thức và đối tượng nhận
thức là một.Mỗi lá cây, mỗi ngọn cỏ,
mỗi viên đất kia đều mang tính cách nhận
thức, đều mang theo thời gian.”
Chim vẫn chưa t́m
được thời gian.Mẫu đất nhỏ mang
về từ rừng Đại Lăo đă không chịu nói
năng ǵ. Vị đạo sĩ không lẽ đă nói
gạt bạn. Thời gian nằm ở nhận thức.
Nhưng nhận thức nằm ở đâu? Chim nhớ
tới những thá nước ào ào tuôn chảy bất
tuyệt ở khu rừng phía tây bắc.Chim nhớ
đến những ngày chim lắng nghe tiếng thác
nước từ sớm đến chiều; chim đă ào
ào theo thác nước, chim đă tuôn chảy theo thác
nước, chim đă đùa giỡn với ánh nắng trên
thác nước, chim đă như thác nước vuốt ve
những tảng đá trên ḍng suối.Nhưng lúc ấy
chim tưởng chim là thác nước, và chính tiếng ào ào
tuôn chảy bất tuyệt kia là chính từ chim phát ra.
Một buổi trưa bay ngang qua
rừng Đại Lăo, chim không thấy thảo am. Trọn khu
rừng đă cháy rụi, thảo am của đạo
sĩ chỉ c̣n là một đống tro nhỏ.Chim hốt
hoảng bay quanh t́m kiếm. Đạo sĩ không c̣n có mặt
tại khu rừng. Đạo sĩ đă đi đâu?Rừng
cháy, xác thú, xác chim. Lửa đă đốt cháy đạo
sĩ rồi chăng? Đạo sĩ đă đi về
đâu?Chim ngơ ngác. Thời gian ơi, người là ai?
Sao người đem ta tới rồi người lại
sẽ đem ta đi?Người ở đâu, đạo
sĩ giờ này ở đâu? Đạo sĩ đă
nói:“Thời gian nằm ở nhận thức”.Vậy có
lẽ giờ này thời gian đă đưa đạo
sĩ về nhận thức.Nhưng nhận thức,
nhận thức, ta biết đâu mà t́m nó bây giờ?
Bỗng dưng chim thấy nóng ruột. Chim bay thật
nhanh về khu rừng già. Tiếng kêu rú , tiếng gào
thét của một loại chim khổng lồ. Tiếng
nổ. Khu rừng già, từ phía xa, đang bốc
cháy. Mau hơn, mau hơn nữa, chim bay. Lửa
cháy rực trời.Lửa cháy lan gần tới cổ
thụ.Hàng trăm vạn giọng chim hốt hoảng kêu
la ríu rít.Tiếng nổ vẫn tiếp tục.Cây cổ
thụ bén lửa. Chim lấy cánh đập lửa, mong cho
lửa tắt, nhưng lửă không tắt.Lửa càng
cháy bừng.Chim liệng ra bờ suối nhúng ướt
hai cánh, trở về rải nước xuống khu
rừng. Những tiếng xèo xèo.Không đủ dập
tắt lửa.Chim lại liệng ra bờ suối tẩm
ướt hai cánh, tẩm ướt đầu,
ướt ḿnh, ướt đuôi. Chim liệng trở
vào khu rừng cháy. Những giọt nước bắn
vào lửa nghe xèo xèo. Không đủ, không đủ.
Nước thấm ướt ḿnh chim không đủ
dập tắt lửa.Tiếng kêu khóc của hàng trăm
ngàn vạn giọng chim, và tiếng kêu khóc của những
con chim non chưa đủ lông cánh.Lửa bắt cháy cổ
thụ. Lửa kêu răng rắc. Lửa táp vào thân cây. Sao
không c̣ một trận mưa? Sao thác nước tuôn
chảy bất tuyệt kia ở khu rừng tây bắc không
tràn vào khu rừng đang bốc cháy? Đột nhiên chim thây
ḿnh là thác nước.Chim bổng phát ra tiếng kêu lanh
lảnh.Tiếng kêu trầm thống, bi thương
đột nhiên biến thành tiếng ào ào của thác
nước. Chim bỗng thấy hiện hữu ḿnh
tràn đầy. Nỗi cô đơn và trống rỗng
tan biến như một ảo tượng. H́nh dáng
của vị đạo sĩ. H́nh dáng của mặt
trời sau đỉnh núi. H́nh dáng của thác nước
tuôn chảy ào ào bất tuyệt từ ngàn
đời.Tiếng kêu của chim giờ đây là tiếng
thác đở ầm ầm.Không c̣n ngần ngại ǵ nữa
chim liệng ḿnh vào khu rừng lửa như một thác
nước vĩ đại. Tiếng sấm nổ.
Mưa trút xuống khu rừng.Mưa trút xuống như
thác đổ.
Một buổi sáng mai hồng.Có
tia nắng mầu nhiệm của mặt trời, nhưng
không có bản hợp tấu buổi sáng của ngàn vạn
giọng chim. Khu rừng cháy loang lổ. Cổ
thụ già c̣n đứng vững đó nhưng cành lá đă
xém cháy hơn một nửa.Xác chim lớn, xác chim
nhỏ.Rừng buổi sáng im ĺm, im ĺm.
Những con chim c̣n sống gọi
nhau, giọng chim c̣n ngơ ngác. Chúng không biết do duyên
cớ nào trời đang nắng bỗng nhiên mưa trút
xuống làm tắt ngọn lửa cháy rừng chiều qua.
Chúng có chứng kiến cảnh con chim rảy
nước từ hai cánh để dập tắt lửa.Chúng
biết đó là con chim trắngcủa cổ thụ già.
Chúng đă bay khắp khu rừng cháy t́m xác con chim trắng,
nhưng không t́m thấy.Có thể chim đă bay đi
sống ở một khu rừng khác. Có con nghĩ
rằng chim đă chết cháy ở một ngọn cây nào.
Cổ thụ thương tích đầy ḿnh, không nói
năng một lời.Những con chim c̣n sống nghểnh
mặt nh́n trới và bắt đầu xây lại những
chiếc tổ khác trên thân h́nh đầy thương
tích của cổ thụ. Có ai nghĩ rằng cổ
thụ đang thương tiếc đứa con do khí
thiêng núi rừng và sức sống ngàn năm của chính
ḿnh un đúc? Chim ơi chim đă về đâu? Theo lời
đạo sĩ, ta tin rằng thời gian đă đưa
chim về bản nguyên nhận thức.