GIỌT NƯỚC CÁNH CHIM

 

Thích Nhất Hạnh

 

để tưởng niệm Nhất Chi Mai

 

Trích trong "Cửa Tùng Đôi Cánh Gài"

 

 

 

  Trong một khu rừng thâm u ở cao nguyên, có một cở thụ già người ta không biết là đă sống mấy ngàn năm.Thân cổ thụ lớn mười tám người ôm không xuể.Những chiếc rễ lớn của cổ thụ, phần nhô lên trên mặt đất, chạy ra một đường bán kính bốn mươi lăm thước.Mặt đất, dưới tàn cổ thụ, mát lạnh lạ lùng.Thân cổ thụ cứng như đá, mong tay bám vào chỉ làm đau ngón tay. Tàn cổ thụ chuyên chở hàng vạn tở chim, hàng trăm ngàn con chim lớn nhỏ.Buổi sáng khi mặt trời lên, tia nắng đầu, như một chiếc đũa của một nhạc trưởng tài ba, làm phát động một bản hợp tấu vĩ đại của hàng vạn giọng chim. Bản hợp tấu hùng mạnh như sự bừng tỉnh của mặt trời sau đỉnh núi. Tất cả dân chúng của núi rừng đều đứng dậy,hoặc trên hai chân, hoặc trên bốn chân, kính cẩn và đôi khi ngơ ngác.

  Trong một cái bọng cây lớn chỉ bằng một trái bưởi Biên Ḥa, nơi thân cổ thụ cao cách mặt đất đúng mười hai thước, có một chiếc trứng chim nhỏ màu nâu. Không biết con chim nào đă tới đặt chiếc trứng xinh đẹp kia bào bọng cây.Bọng cây không được lót bằng cọng rơm hoặc tờ lá khô nào. Người ta có thể nghĩ là chiếc trứng kia không phải là từ một con chim sanh ra mà là do khí thiêng của rừng già và sức sống của cổ thụ un đúc kết thành.Ba mươi năm mà chiếc trứng vẫn nằm y nguyên, không nở.  Có những đêm, loài chim thức giấc thấy mây che trên bọng cây và từ bọng cây có ánh sáng chiếu ra làm rạng rỡ cả một góc rừng. Vào một đêm trăng tṛn tháng tư, chiếc trứng nở và một con chim lạ ra đời.Con chim nhỏ xíu, kêu chiêm chiếp trong đêm lạnh.  Trăng rất sáng.Sao rất sáng.Chim nhỏ kêu suốt đêm; tiếng kêu không bi thương, không hờn oán; tiêng kêu như sự diễn tả bàng hoàng, lạ lùng.Con chim nhỏ kêu như thế cho đến khi mặt trời mọc, tia nắng đầu làm trỗi dậy bản hợp tấu của hàng vạn giọng chim.Từ lúc đó con chim nhỏ không c̣n kêu nữa.

  Nó lớn rất mau.Những hạt dẻ, những hạt đậu do những con chim mẹ đem tới bọng cây không thiếu.

  Chiếc bọng cây bây giờ trở thành nhỏ bé quá, con chim phải t́m một cái bọng lớn gấp mười lần để ở.Nó đă biết bay, biết đi t́m mồi và đă mang về những cọng rơm lót ổ.  Lạ thay, ngày xưa trứng màu nâu, nhưng chim giờ đây toàn thân màu trắng tuyết.Lúc chim bay, hai cánh x̣e rộng đập rất khoan thai.Hai chân nép hẳn về phía sau.Chim bay rất mau và rất im lặng.Chim thường bay tới những vùng rất xa, nơi có những thác nước trắng xóa rơi ào ào ngày đêm, hùng vĩ như hơi thở của đất trời.

  Có những lần chim đi năm bảy ngày không về.  Khi về, chim nằm yên, có khi cả ngày cả đêm, không bay ra khỏi tổ. Chim không hót. Chim trầm lặng ít nói. Hai mắt của chim sáng thật sang nhưng không bao giờ hết vẻ bỡ ngỡ lúc ban đầu.

  Nơi rừng già Đại Lăo có một chiếc am dựng cheo leo bên triền đồi. Có một đạo sĩ tu ở đó gần năm mươi năm. Chim thường bay nganng rừng Đại Lăo, và thỉnh thoảng thấy đạo sĩ đi chậm chạp trên một đường ṃn xuống suối, tay cầm chiếc tịnh b́nh.Có một hôm nọ, khói lam nhẹ vương trên mái thảo am, không khí khu đồi trông ra ấm áp. Chim thấy hai đạo sĩ cùng đi với nhau trên con đường ṃn dẫn từ suối lên đến thảo am.  Hai người vừa đi vừa nói chuyện. Đêm hôm ấy, chim ở lại rừng Đại Lăo.Chim ẩn trên một lùm cây. Chim không ngủ. Suốt đêm chim nh́n ánh lửa phát ra từ chiếc thảo am.Hai đạo sĩ đă đốt lửa nói chuyện suốt đêm.

  Chim bay cao.Thật cao trên khu rừng già. Đă mấy hôm nay rồi, chim bay liệng trên trời cao, không đáp xuống. Dưới kia là cổ thụ già trong khu rừng già, dưới kia l1 dân chúng của núi rừng ẩn náu trong lau lách, bụi cây, tàn lá. Từ hôm chim nghe, được câu chuyện giữa hai người đạo sĩ, chim thấy niềm bỡ ngỡ của chim càng ngày càng to lớn. Chim từ đâu tới và chim sẽ đi về đâu? Cổ thụ kia c̣n sống được mấy ngh́n năm? Đàn con cháu của hàng vạn giống chim mà cổ thụ chuyên chở trên ḿnh c̣n ca hát tới ngày nào?Chim đă nghe hai đạo sĩ nói tới thời gian.Thời gian là ǵ? Thời gian tại sao có thể đem ta lại và chắc chắn sẽ mang ta đi?Một hạt dẻ mà chim ăn có tính cách của thời gian ra sao?  Chim ước ao mổ đem về tổ một mảnh nhỏ thời gian, và nằm yên trong tổ mấy ngày để nghiên cứu xem đó là chất ǵ.Dù có phải để hàng tháng hàng năm thế nào để t́m ra thời gian để mà lấy được một mảnh nhỏ đem về?

  Chim bay cao, bay thật cao trên khu rừng già, không đáp xuống. Chim như một chiếc bong bóng căng tṛn bay giữa hư không.Chim thấy bản thể ḿnh trống không như chiếc bong bóng.Cái trống rổng của bản thể chim chính là nền tảng hiện hữu của chim. Nhưng đồng thời cũng là niềm đau của chim.Thời gian ơi, nếu ta t́m được ngươi, chắc hẳn ta sẽ t́m thấy chính ta, chim suy nghĩ.

  Mười mấy ngày đêm rồi, chim nằm yên trong tổ.  Chim đă mang về một viên đất nhỏ rừng Đại Lăo. Chim nằm chiêm nghiệm. Chim mở viên đất xem xét. Đạo sĩ rừng Đại Lăo đă nói với bạn:“Thời giăn nằm ở nhận thức.Nhận thức và đối tượng nhận thức là một.Mỗi lá cây, mỗi ngọn cỏ, mỗi viên đất kia đều mang tính cách nhận thức, đều mang theo thời gian.”

  Chim vẫn chưa t́m được thời gian.Mẫu đất nhỏ mang về từ rừng Đại Lăo đă không chịu nói năng ǵ. Vị đạo sĩ không lẽ đă nói gạt bạn. Thời gian nằm ở nhận thức. Nhưng nhận thức nằm ở đâu? Chim nhớ tới những thá nước ào ào tuôn chảy bất tuyệt ở khu rừng phía tây bắc.Chim nhớ đến những ngày chim lắng nghe tiếng thác nước từ sớm đến chiều; chim đă ào ào theo thác nước, chim đă tuôn chảy theo thác nước, chim đă đùa giỡn với ánh nắng trên thác nước, chim đă như thác nước vuốt ve những tảng đá trên ḍng suối.Nhưng lúc ấy chim tưởng chim là thác nước, và chính tiếng ào ào tuôn chảy bất tuyệt kia là chính từ chim phát ra.

  Một buổi trưa bay ngang qua rừng Đại Lăo, chim không thấy thảo am. Trọn khu rừng đă cháy rụi, thảo am của đạo sĩ chỉ c̣n là một đống tro nhỏ.Chim hốt hoảng bay quanh t́m kiếm. Đạo sĩ không c̣n có mặt tại khu rừng. Đạo sĩ đă đi đâu?Rừng cháy, xác thú, xác chim. Lửa đă đốt cháy đạo sĩ rồi chăng? Đạo sĩ đă đi về đâu?Chim ngơ ngác. Thời gian ơi, người là ai? Sao người đem ta tới rồi người lại sẽ đem ta đi?Người ở đâu, đạo sĩ giờ này ở đâu? Đạo sĩ đă nói:“Thời gian nằm ở nhận thức”.Vậy có lẽ giờ này thời gian đă đưa đạo sĩ về nhận thức.Nhưng nhận thức, nhận thức, ta biết đâu mà t́m nó bây giờ?  Bỗng dưng chim thấy nóng ruột.  Chim bay thật nhanh về khu rừng già.  Tiếng kêu rú , tiếng gào thét của một loại chim khổng lồ. Tiếng nổ.  Khu rừng già, từ phía xa, đang bốc cháy.  Mau hơn, mau hơn nữa, chim bay.  Lửa cháy rực trời.Lửa cháy lan gần tới cổ thụ.Hàng trăm vạn giọng chim hốt hoảng kêu la ríu rít.Tiếng nổ vẫn tiếp tục.Cây cổ thụ bén lửa. Chim lấy cánh đập lửa, mong cho lửa tắt, nhưng lửă không tắt.Lửa càng cháy bừng.Chim liệng ra bờ suối nhúng ướt hai cánh, trở về rải nước xuống khu rừng.  Những tiếng xèo xèo.Không đủ dập tắt lửa.Chim lại liệng ra bờ suối tẩm ướt hai cánh, tẩm ướt đầu, ướt ḿnh, ướt đuôi.  Chim liệng trở vào khu rừng cháy.  Những giọt nước bắn vào lửa nghe xèo xèo. Không đủ, không đủ. Nước thấm ướt ḿnh chim không đủ dập tắt lửa.Tiếng kêu khóc của hàng trăm ngàn vạn giọng chim, và tiếng kêu khóc của những con chim non chưa đủ lông cánh.Lửa bắt cháy cổ thụ. Lửa kêu răng rắc. Lửa táp vào thân cây. Sao không c̣ một trận mưa? Sao thác nước tuôn chảy bất tuyệt kia ở khu rừng tây bắc không tràn vào khu rừng đang bốc cháy? Đột nhiên chim thây ḿnh là thác nước.Chim bổng phát ra tiếng kêu lanh lảnh.Tiếng kêu trầm thống, bi thương đột nhiên biến thành tiếng ào ào của thác nước.  Chim bỗng thấy hiện hữu ḿnh tràn đầy.  Nỗi cô đơn và trống rỗng tan biến như một ảo tượng. H́nh dáng của vị đạo sĩ. H́nh dáng của mặt trời sau đỉnh núi. H́nh dáng của thác nước tuôn chảy ào ào bất tuyệt từ ngàn đời.Tiếng kêu của chim giờ đây là tiếng thác đở ầm ầm.Không c̣n ngần ngại ǵ nữa chim liệng ḿnh vào khu rừng lửa như một thác nước vĩ đại. Tiếng sấm nổ.  Mưa trút xuống khu rừng.Mưa trút xuống như thác đổ.

   Một buổi sáng mai hồng.Có tia nắng mầu nhiệm của mặt trời, nhưng không có bản hợp tấu buổi sáng của ngàn vạn giọng chim.   Khu rừng cháy loang lổ. Cổ thụ già c̣n đứng vững đó nhưng cành lá đă xém cháy hơn một nửa.Xác chim lớn, xác chim nhỏ.Rừng buổi sáng im ĺm, im ĺm.

  Những con chim c̣n sống gọi nhau, giọng chim c̣n ngơ ngác. Chúng không biết do duyên cớ nào trời đang nắng bỗng nhiên mưa trút xuống làm tắt ngọn lửa cháy rừng chiều qua.   Chúng có chứng kiến cảnh con chim rảy nước từ hai cánh để dập tắt lửa.Chúng biết đó là con chim trắngcủa cổ thụ già. Chúng đă bay khắp khu rừng cháy t́m xác con chim trắng, nhưng không t́m thấy.Có thể chim đă bay đi sống ở một khu rừng khác.  Có con nghĩ rằng chim đă chết cháy ở một ngọn cây nào. Cổ thụ thương tích đầy ḿnh, không nói năng một lời.Những con chim c̣n sống nghểnh mặt nh́n trới và bắt đầu xây lại những chiếc  tổ khác trên thân h́nh đầy thương tích của cổ thụ. Có ai nghĩ rằng cổ thụ đang thương tiếc đứa con do khí thiêng núi rừng và sức sống ngàn năm của chính ḿnh un đúc? Chim ơi chim đă về đâu? Theo lời đạo sĩ, ta tin rằng thời gian đă đưa chim về bản nguyên nhận thức.